اشکال: مرحوم آشتیانی بحثی در باب قاعده مقدمات انسداد مطرح می‌کند. بعضی‌ها آنجا می‌گویند: ما احتیاط می‌کنیم، انسدادی‌ها برای ابطال لزوم احتیاط گفته‌اند احتیاط مستلزم حرج است، اگر به یک کسی بگوئیم تو از اول تکلیفت تا آخر عمر احتیاط کن این حرج لازم می‌آید «و ما جعل علیکم فی الدین من حرج». در آنجا برخی جواب داده‌اند که این حرج ربطی به «ما جعل علیکم فی الدین من حرج» ندارد، بلکه این حرج معلول اختفاء الاحکام است و اختفاء الاحکام معلول خود مکلفین است؛ چون مکلفین و مردم خودشان سبب برای غیبت امام حجّت(عليه‌السلام) شده‌اند (طبق آن تعبیری که غیبت را معلول برای اعمال خود مردم قرار داده است). پس اختفاء الاحکام معلول برای خود مردم است، حرج هم اگر هست خودشان مقصرند و خودشان این حرج را به وجود آوردند، پس قاعده لاحرج اینجا نمی‌تواند جریان پیدا کند.

پاسخ: مرحوم آشتیانی از این اشکال پاسخ داده و می‌فرماید: «و منه یظهر بطلان القول بالالتزام بوجوب الاحتیاط عند انسداد باب العلم بالاحکام نظراً إلی عدم شمول دلیل نفی الحرج»؛ لاحرج هم شامل حرجی می‌شود که ناشی از جعل شارع است و هم حرجی که ناشی از فعل مکلف است، منتهی درباره این مثال دوم که مسئله انسداد است جواب دومش این است که «مضافاً إلی أن الحرج فی الفرض مما یوجب اختلال النظام فیکون رفعه عقلیاً لا شرعیاً»؛ عقل این حرج در مقدمات انسداد را نمی‌پذیرد، آن حرجی که در «ما جعل علیکم فی الدین من حرج» است، حرجی است که بر ادله‌ی اولیه‌ی احکام حکومت دارد. این حرج حرجی که رافع او عقل است؛ یعنی عقل می‌گوید چنین چیزی قابل قبول نیست و نیازی به قاعده‌ لاحرج نداریم.^[1]

اشکال دوم: نسبت به آن حرجی که از راه الزام شارع می‌آید، شارع می‌گوید: اگر من الزامی کردم و این منجر به حرج شد من برمی‌دارم، هذا امتنانٌ، اما اگر حرج را خود مکلف ایجاد کرد، مکلف خودش باعث تحقق این حرج است، آنجا گفتیم که وجهی برای امتنان نیست. بگوئیم اینجا هم امتنان وجود دارد؛ یعنی شارع بگوید هر جا حرجی شد ولو خودت هم این حرج را به وجود آوردی، اما من حکم خودم را برمی‌دارم این هم از مصادیق امتنان است. پس آنجا برای تقویت این نظریه‌ی مرحوم حکیم در ذیل کلام، گفتیم اقدام بر حرج مثل اقدام بر ضرر است، چطور فقها در فقه می‌گویند: اگر کسی اقدام بر ضرر کرد اینجا ضامن است، اینجا قاعده لا ضرر جریان پیدا نمی‌کند؛ زیرا خودش این ضرر را به وجود آورده است.