واجب نفسی و غیری ، جلسه 27
خلاصهی بحث گذشته
اختیار شهید صدر در صورت چهارم (ترکِ المجموع)
تمایز «ترکِ الجمیع» و «ترکِ المجموع»
نقد امکان حملِ کلام محقق اصفهانی بر آن
تحقیق شهید صدر در نسبت نظریه محقق اصفهانی با منشأ وجوب؛ عقل یا لفظ؟
مسیر اول: وجوبِ عقلیِ منتزع از طلب (بر مبنای محقق نائینی)
مسیر دوم: وجوبِ لفظی یا انشاء الوجوب از جانب مولا
نتیجه تحلیلی
پیامد مبنای «وجوبِ لفظی» برای نظریه محقق اصفهانی و بازگشت ناگزیر به تقریر محقق خراسانی
بازاندیشی در تحقیق شهید صدر: آیا تهافت ویژه مبنای «وجوبِ لفظی» است یا در هر دو مبنا راه مییابد؟
تحلیل منقّح: نقش صورتبندی ترخیص
نتایج در هر دو مبنا
جمعبندی منهجی
پاورقی
منابع
واجب نفسی و غیری ، جلسه 26
خلاصهی بحث گذشته
اشکال مشترک محقق خوئی بر هر دو تفسیرِ مذهب دوم: لزومِ تعدّد عقاب در ترکِ جمیعِ اطراف
جریان اشکال در هر دو تفسیر
انحاء ترخیص و ثمرات آن
نحو اول: ترخیص إسقاطی در خودِ وجوبِ اطراف
نحو دوم: ترخیص اشتراطی در خطاب
نحو سوم: ترخیص تجمیعی با بازگشت ساختار به وجوبِ واحدِ بدلی (جامع انتزاعی «أحدها»)
نحو چهارم: ترخیص مؤاخذاتی (تحدیدِ موضوعِ عقاب)
نسبت با تفسیر محقق اصفهانی و اشکال مشترک محقق خوئی
جمعبندی
فرض نخستِ شهید صدر در ترخیص؛ تحلیل معیار مخالفت و نسبت آن با تفسیر محقق اصفهانی
معیار مخالفت و ثمره
نکته روشی: تقلیلِ عقاب، ترخیصِ مؤاخذاتی است نه صرفِ تقییدِ مرخَّصٌ فیه
نسبت با دو تفسیرِ محقق اصفهانی
جمعبندی
ارزیابی فرض نخستِ شهید صدر در ترخیص مطلق و اضطراب معیار مخالفت (خطاب/ملاک)
جمعبندی
فرض دوم در صورتبندی ترخیص نزد شهید صدر و قدر مشترک دو فرض: معیار مخالفت
ارزیابی فرض دوم: اضطراب معیار و لزومِ تحدید مؤاخذه
جمعبندی
نقد مبنایی: معیار امتثال و معصیت، خطاب است نه ملاک
فرض سوم: ترخیص بر جامعِ انتزاعیِ أحدهما
فرض چهارم: ترخیصِ مؤاخذاتی و تحدیدِ موضوعِ عقاب به «تركِ المجموع»
سنجش و نتیجه
نقد فرضهای سوم و چهارم
معیار امتثال، نسبتِ ملاک و خطاب، و نقدِ مقاصد بهمثابه معیار تکلیف
نقد «مقاصد» بهمثابه معیار جعل و استنباط
جمعبندی
پاورقی
منابع
واجب نفسی و غیری ، جلسه 25
خلاصهی بحث گذشته
نکوداشت جایگاه میرزای نائینی و قدردانی از برگزارکنندگان کنگره
ضرورت بازخوانی میراث میرزای نائینی و توجه به نکات راهبردی رهبر معظم انقلاب
پیوند مبنای «مسبّباتِ تولیدیّه» با مقاصد الشریعة در تقریر محقق نائینی
ثمرات اصولی
نسبت مقاصدالشریعة با تکلیف؛ نقد محقق نائینی بر «اجتهاد مقاصدی» بر پایه خروج آثار از اختیار مکلّف
گفتوگو درباره «مقاصد الشریعة» در محضر آیتالله العظمی سیستانی و نقد قاعدهسازیهای نو
حکمت الهی، مقاصد الشریعة و حدود اجتهاد؛ نقدی بر قاعدهسازیهای مقاصدی
مبنای محقق نائینی: مسبّباتِ تولیدیّه و تعیینِ اسباب
تبصره روشی: نقش مقاصد در فرآیند استنباط
افق مطلوب حوزهها: تربیت فحولی در تراز میرزای نائینی، محقق اصفهانی و محقق عراقی
پاورقی
منابع
واجب نفسی و غیری ، جلسه 24
خلاصهی بحث گذشته
اشکال چهارم محقق خوئی بر تفسیر نخست محقق اصفهانی: لزومِ تعدّد عقاب در ترکِ جمیعِ اطراف
اشکال وحدت عقاب در تفسیر نخستِ مذهب دوم و نسبت آن با تسهیل امتثالی
تفسیر دوم در تحلیل واجب تخییری؛ غرضِ واحدِ نوعی و لزومِ «یجب الجمیع» به نحو ترخیصی
تعیین متعلق وجوب و فروض سهگانه
دفع اشکال: تفکیک ثبوت از اثبات
تعیین دقیق موضوع: تخییر شرعی در برابر تخییر عقلی
اشکال دوم محقق خوئی بر تفسیر دوم
پاسخ ثبوتی: امکانسنجیِ غرضِ واحد بینیاز از دعوای علم غیب
اشکال سوم محقق خوئی: راهِ چهارمِ «جامعِ انتزاعی» بهجای «وجوبِ جمیع»
اشکال چهارم محقق خوئی: بازگشت محذورِ تعددِ عقاب با فرضِ قبولِ جمیعِ مقدمات
پاورقی
منابع
واجب نفسی و غیری ، جلسه 23
خلاصهی بحث گذشته
تبیین فنّی محقق اصفهانی بر پایه ملاکِ تسهیل
بیانِ تصحیح نزد محقق اصفهانی: فنّیسازی بر پایه «مصلحةِ التسهیل»
اشکال سوم محقق خوئی بر بیان نخستِ محقق اصفهانی: کفایت مصلحتِ تسهیل و مانعیت آن از جعلِ وجوب للجمیع
سنجش مرتبه مصلحتِ تسهیل
تنزّل: بر فرضِ کفایتِ مصلحتِ تسهیل
مبانی سقوط تکلیف و بطلان «سقوط به امتثالِ بدل»
مبانی سقوط تکلیف
نقد «سقوط به امتثالِ بدل»
ادعای «جعلِ نوع خاصّ وجوبِ مشروط» و نقد اثباتیِ سید خوئی
نقد اثباتی محقق خوئی
جمعبندی اجمالیِ اشکال سوم محقق خوئی
تفکیک تزاحمِ ملاکی و تزاحمِ بعدالخطاب نزد محقق نائینی و نسبت آن با اشکال سوم
تفکیک دو سنخ تزاحم نزد نائینی
جایگذاری درست «مصلحتِ تسهیل» و توسعه مفهوم تزاحم امتثالی در دفاع از تفسیر محقق اصفهانی
صورت دفاع از محقق اصفهانی
آثار روشی و فقهی
تذکار ثبوتی و شرط اثباتی
پاورقی
منابع
واجب نفسی و غیری ، جلسه 22
خلاصهی بحث گذشته
اشکال چهارم: تعلیقِ وجوب بر اختیارِ مکلف و محذورِ «جعلِ بلا متعلّق»
دفع توهّم «وجوب کلی با تعیّن لاحق»
مذهب دوم؛ تحلیلِ تخییر به تعیّناتِ مشروطه
بیان نخست محقق اصفهانی: مصالح ملزمه و ترخیصِ تسهیلی
ثمرات در بیان نخست: تکثّر ثواب و وحدت عقاب
استشهاد اصفهانی
اشکال نخست محقق خوئی بر «تعیّناتِ مشروطه» و تمایز مقام ثبوت از اثبات
دفع اشکال: تفکیک مقام ثبوت از اثبات
اشکال دوم محقق خوئی بر «تعدّد ملاک»
پاسخ از اشکال
اشکال سوم محقق خوئی؛ سنجش مصلحتِ تسهیل و حجیتِ ترخیص
پاورقی
منابع
واجب نفسی و غیری ، جلسه 21
خلاصهی بحث گذشته
واجب تعیینی و تخییری
تحقق واجب تخییری و سه اشکال ثبوتی
1- تعلّق اراده به «أحدهما»
2- جواز ترکِ فرد با بدل و لزومِ تنقیحِ ثبوتی
3- امتثال، ثواب و عقاب
تخییر عقلی و شرعی
حقیقت واجب تخییری
نظریه نخست: الواجب ما یختاره المکلّف
اشکال نخست بر نظریهٔ «الواجب ما یختاره المکلّف»: مخالفت با ظهور ادلّه تخییر
اشکال دوم: ناسازگاری با قاعده اشتراک در تکلیف
نقدی بر اشکال دوم
اشکال سوم: تعلیقِ وجوب بر اختیار و نفیِ عصیان
پاورقی
منابع
واجب نفسی و غیری ، جلسه 20
خلاصهی بحث گذشته
اشکال دومِ صاحب «المنتقی»: تطبیق نادرستِ «تفکیک در تنجّز مرکّب» بر محلّ بحث
۱- تعریف دقیق «تفکیک در تنجّز مرکّب»
۲- صورتبندی نگاه محقق نائینی در محلّ بحث
۳- نقد صاحب منتقی: قاعده تفکیک در اجزاء معقول است، نه در شرائط
عدمِ تمایزِ میان اجزاء و شروط در «توسّط در تنجّز»؛ نقد اشکالِ صاحب «المنتقى»
تعریف دقیق «توسّط در تنجیز»
سرایت ملاک به شرائط
پاسخ به تقریرِ صاحب «المنتقى»: «تکثّر تروک» شرط نیست
انسجام با مبنای محقق نائینی و ادبیات «الفوائد»
بازخوانی کبروی «تفکیک در تنجّز» و تطبیق آن بر محلّ بحث؛ نقد منقّح بر مبنای محقق نائینی و سید خوئی
صورتِ صحیحِ «تفکیک در تنجّز»
تطبیق در الأقلّ و الأکثر الارتباطی
سرایت ملاک به شرائط (پاسخ به تفصیل اجزاء/شرائط)
نسبت با حدیث رفع و ظاهرِ تکلیف
ضابطه تنجیز علم اجمالی و «انحلال حکمی»
امتناع عرفی و عدمِ انحصار انحلال به «توسّط در تنجیز»
انحلال، منحصر به «توسّط در تنجیز» نیست
جمعبندی
پاورقی
منابع
واجب نفسی و غیری ، جلسه 19
خلاصهی بحث گذشته
نفیِ دخالتِ صلاة در اطرافِ علم اجمالی در صورتِ ثالثه و ابطالِ دعوای انحلال
بیان صناعیِ اشکال
قاعده مجاریِ اصول: اصل در «اصلِ تکلیف» نه در «کیفیاتِ وجوب»
تقریب محقق خوئی: ضرورتِ مثالِ دقیقتر برای صورت ثالثه
تفاوتِ صورتِ ثالثه با صورتِ اول و نقدِ معیار «انحلال» نزد سید خوئی
بیان تقریر سید خوئی و نقد آن
اشکال نخست: شرط صناعیِ انحلال (انطباق معلومِ اجمالی)
اشکال دوم: ناسازگاری در کبرایِ «استحقاقِ العقاب علی کِلا التقدیرَین»
اشکال و جواب
اشکال سوم: تعیین صحیحِ اطرافِ علم در صورتِ ثالثه
فارق مبناییِ صورت سوم با صورت اول