موضوع: صلاة المسافر (8)
تاریخ جلسه : ۱۴۰۰/۳/۲۴
شماره جلسه : ۲۰۰
چکیده درس
-
خلاصه مباحث گذشته
-
موضوعیت داشتن عنوان «فریضة تامة»
-
حکم نماز چهار رکعتی بعد از عدول
-
ادامه بررسی مسئله نهم (خواندن نماز چهار رکعتی به جهت شرافت مکان)
دیگر جلسات
-
جلسه ۱۶۷
-
جلسه ۱۶۸
-
جلسه ۱۶۹
-
جلسه ۱۷۰
-
جلسه ۱۷۱
-
جلسه ۱۷۲
-
جلسه ۱۷۳
-
جلسه ۱۷۴
-
جلسه ۱۷۵
-
جلسه ۱۷۶
-
جلسه ۱۷۷
-
جلسه ۱۷۸
-
جلسه ۱۷۹
-
جلسه ۱۸۰
-
جلسه ۱۸۱
-
جلسه ۱۸۲
-
جلسه ۱۸۳
-
جلسه ۱۸۴
-
جلسه ۱۸۵
-
جلسه ۱۸۶
-
جلسه ۱۸۷
-
جلسه ۱۸۸
-
جلسه ۱۸۹
-
جلسه ۱۹۰
-
جلسه ۱۹۱
-
جلسه ۱۹۲
-
جلسه ۱۹۳
-
جلسه ۱۹۴
-
جلسه ۱۹۵
-
جلسه ۱۹۶
-
جلسه ۱۹۷
-
جلسه ۱۹۸
-
جلسه ۱۹۹
-
جلسه ۲۰۰
بسم الله الرّحمن الرّحيم
الحمدلله رب العالمين و صلى الله على سيدنا محمد و آله الطاهرين
الحمدلله رب العالمين و صلى الله على سيدنا محمد و آله الطاهرين
خلاصه مباحث گذشته
بحث در موردی است که شخص نیت اقامه دارد اما یا به صورت کلی هیچ نمازی نخواندهاست. یا نماز صبح یا مغرب که دو رکعتی و سه رکعتی است خواندهاست. یا نماز رباعیه را شروع نموده و دخول در رکعت ثالثه نداشته یا داخل در رکعت سوم نیز شدهاست. یا نوافل و روزه را شروع نمودهاست. باید دید آیا این موارد نیز ملحق به جایی میشود که شخص به همراه نیت نماز رباعیة کامل خواندهاست میشود یا خیر؟!موضوعیت داشتن عنوان «فریضة تامة»
احتمال اول: این عنوان موضوعیت نداشته و از باب مثال و یا از باب غالب ذکر شدهاست؛ چون هر شخصی که قصد اقامه دارد، غالباً یک نماز چهار رکعتی میخواند. طبق این احتمال امکان تعدی به سایر موارد وجود دارد و از این عنوان الغای خصوصیت میکنیم.
به بیان دیگر همانگونه که این شخص با خواندن نماز رباعیة ملتزم به آثار قصد اقامه خود میشود، زمانیکه یکی از موارد محل بحث را نیز مرتکب میشود چنین قصد دارد.
احتمال دوم: این عنوان موضوعیت داشته و در نتیجه باید به همین مورد یعنی خواندن نماز چهار رکعتی اکتفا نمائیم و وجهی برای تعدّی و الغای خصوصیت وجود ندارد.
به نظر ما احتمال دوم اقوی است بخاطر اینکه اولاً به قرینه سوال و جواب و همچنین قرینه مقابله، مشخص است که خواندن نماز چهار رکعتی موضوعیت دارد.
ثانیاً امام (عليهالسلام) مفهوم صدر روایت را در ذیل بیان نموده و میفرمایند: «وَ إِنْ كُنْتَ حِينَ دَخَلْتَهَا عَلَى نِيَّتِكَ التَّمَامِ فَلَمْ تُصَلِّ فِيهَا صَلَاةً فَرِيضَةً وَاحِدَةً بِتَمَامٍ» یعنی اگر نماز فریضه را تام نخواندهای.
خلاصه اینکه اگر بگوئیم عنوان فریضة تامة موضوعیت دارد، خواندن نماز دو رکعتی، سه رکعتی و نافله یا گرفتن روزه مفید تحقق قصد اقامه نیست.
اما اگر بگوئیم این عنوان موضوعیت ندارد و ملاک ترتیب اثر بر قصد اقامه است یعنی شخصی که روزه میگیرد بر اقامه خود اثر مرتب نمودهاست، میتوان این عناوین را نیز در تحقق قصد اقامه دخیل دانست.
حکم نماز چهار رکعتی بعد از عدول
اما اگر بگوئیم عنوان خواندن فریضة تمام موضوعیت دارد، در مورد شخصی که نماز چهار رکعتی را شروع نموده است دو حالت وجود دارد:
حالت اول: قبل از رکوع رکعت ثالثة عدول محقق شود: در صورت عدول چون رباعیة را هنوز نخواندهاست وظیفه او به قصر تغییر پیدا کرده و تنها باید سجده سهو انجام دهد.
حالت دوم: بعد از رکوع رکعت ثالثة عدول محقق شود: دو فرض قابل تصور است:
فرض اول: چون از ابتدای نماز به نیت امتثال امر مولی و به نیت چهار رکعتی شروع کرده، نماز صحیح بودهاست. بعد از عدول نیز استصحاب را جاری و میگوئیم نماز صحیح است و عدول محقق شده در اثنای نماز، مانند عدول بعد از اتمام نماز است.
فرض دوم: نماز باطل میشود؛ چون عدول از قصد اقامه بعد از رکوع رکعت ثالثة کشف از این میکند که وظیفه اصلی این شخص نماز دو رکعتی بودهاست و نباید نماز چهار رکعتی را نیت میکرد. در حال حاضر نیز که در رکعت ثالثة است باید این نماز را رها نموده و یک نماز دو رکعتی بخواند.
به نظر ما ظاهر همین فرض است و شخص به خیال اینکه نماز چهار رکعتی بر او واجب بوده نیّت نماز چهار رکعتی داشتهاست. بعد از دخول در رکوع رکعت ثالثه و عدول از نیّت از یک طرف این نماز عنوان قصر ندارد چون در رکعت سوم است. از طرف دیگر دلیلی بر لزوم اتمام این نماز نیز نداریم.
مرحوم علامه (ره) میفرماید: دخول در رکوع رکعت ثالثة در تحقق اقامه کافی بوده و در حکم چهار رکعت است؛ چون در غیر این صورت لازم است این شخص نماز را ابطال نماید، در حالیکه ابطلان نماز منهی عنه است.
جواب این است که ابطال عمل صحیح منهیّ عنه است؛ در حالیکه عدول از نیت سبب میشود خواندن نماز چهار رکعتی برای این شخص صحیح نباشد.[1]
برخی در باب روزه گفتهاند روزه بعد از زوال ملحق به صلاة رباعیة است اما اگر قبل از زوال باشد باطل است. به نظر ما این مطالب هیچ وجهی ندارد؛ در نتیجه اگر روزه حتی تا نزدیک غروب نیز باشد و شخص از نیّت خود عدول نماید، روزهاش باطل است. برای اینکه از روایت صلّیت صلاةً فریضة بتمامٍ را استفاده نمودهایم.
ادامه بررسی مسئله نهم (شرطیت التفات در نماز چهار رکعتی)
مرحوم امام (ره) در ادامه مسئله نُه میفرماید: اگر شخصی نماز رباعیة خواند اما نسبت به اقامه غافل بود؛ مثلاً به سفر رفت و در نماز جماعت شرکت کرد و طبق عادت همیشگی نماز را چهار رکعتی به جا آورد، احتیاط در جمع است هر چند قصر تعیّن دارد.
شاید دلیل این باشد که مقصود امام (عليهالسلام) از خواندن فریضة ترتب اثر بر اقامه است که اقامه در آن دخالت دارد پس اگر بدون التفات باشد فایده ندارد.
در مقابل به نظر ما و به تبع مرحوم سید(ره) ، مرحوم حکیم (ره) و مرحوم خوئی (ره) همین مقدار کافی است؛ چون اولاً مفروض بحث وجود قصد اقامه است که در مانحن فیه محقق است. ثانیاً دلیل اطلاق دارد و شامل مورد غفلت نیز میشود و خوانده شدن یک نماز چهار رکعتی در خارج معیار میباشد.
مرحوم آقای حکیم (ره) میفرماید: اگر در این مورد ادعای انصراف شده و بگویند دلیل انصراف به موردی دارد که شخص قصد داشته باشد بر اقامه خود اثر مترتب نماید، در جواب میگوئیم این انصراف بدوی است و لذا کافی نیست. ظاهراً حق با ایشان است.
مرحوم آقای خوئی (ره) در بیانی دیگر به اطلاق تمسک نموده و میفرماید: اقامهی ارتکازی کافی است؛ به این بیان که شخص پیش از خواندن نماز قصد اقامه داشتهاست و وجود همین مقدار قصد در ارتکاز او و ضمیمه شدن نماز رباعیة کفایت میکند.
ادامه بررسی مسئله نهم (خواندن نماز چهار رکعتی به جهت شرافت مکان)
مرحوم سید (ره) میفرماید: اگر شخصی در مواطنی که شخص مخیر در اتمام و قصر است نماز را به جهت شرافت مکان تمام خواند و توجه به قصد اقامه نداشت همین مقدار در تحقق قصد اقامت او کافی است.
لذا اگر بعداً عدول کرد تا زمانیکه در مکه حضور دارد باید نماز را به جهت نیت اقامه تمام بخواند. علت فتوی مانند فرع سابق، اطلاق ادله است که شامل چنین موردی نیز میشود.
مرحوم حکیم (ره) بعد از تمسک به اطلاق در این فرع میفرماید: شاید در این مورد بگوئیم عمل باید مستند به ترتب آثار اقامه باشد. مگر اینکه نیت اقامه را معیار قرار داده و همان را کافی بدانیم هر چند اگر نیت هم نباشد چون این مکان از اماکنی است که در آن تمام خواندن هم امکان دارد میتوانیم بگوئیم نماز او تمام است لذا برای صحت دو سبب وجود دارد.
به نظر ما در این فرع نیز حق با مرحوم سید (ره) است یعنی ظاهراً همین مقدار برای تحقق قصد اقامه کافی است.
و صلّی الله علی محمد و آله الطاهرین
[1] ـ «و عن التذكرة و المختلف: الاكتفاء بالدخول في ركوع الثالثة، لأنه يلزم من الرجوع الى القصر ابطال العمل المنهي عنه. و فيه: أن تحريم الابطال لا ينافي سببية العدول لتبدل الحكم، فيكون انبطالا لا إبطالا.» مستمسك العروة الوثقى، ج8، ص: 126.
نظری ثبت نشده است .