غیبت او؟ که البته پاسخ به این سؤال از خلال مباحث پیشین و روایات نقل شده روشن شد؛ چه این‌که گفته شد که در زمان غیبت معصوم(عجل الله تعالي فرجه الشريف) بیشتر می‌توان به خداوند متعال تقرب پیدا نمود، بدین طریق که منتظران هر چه بیشتر اعتقاد خویش را نسبت به حضرت مهدی(عجل الله تعالي فرجه الشريف) افزایش دهند و خود را در محضر آن حضرت بدانند، کمالشان بیشتر محقق خواهد شد.

به دیگر سخن، ممکن است گاهی اوقات برخی از انسان‌ها خود را با افرادی که در زمان رسول خدا(صلي الله عليه وآله) و صحابه‌ای که با ایشان می‌زیستند و از آن‌ها تبعیت می‌کردند، مقایسه ‌کنند و با تاسف به خود بگویند که آن‌ها چه توفیقی داشتند که در کنار ائمه‌ی طاهرین(عليهم السلام) و پیامبر اکرم(صلي الله عليه وآله) بودند و از این منظر نگران باشند که چه بسا نتوانند همانند آنان به خدا نزدیک شوند.

آری پاسخ به شبهه‌ی فوق از لا به لای مباحث قبل روشن شد؛ زیرا درست است که از جهت حضور در کنار معصوم(عليه السلام) و در خدمت او بودن و نیز معتقد بودن به این‌که او حجّت خدا بر روی زمین است و یا اعتقاد داشتن به این‌که امام معصوم(عليه السلام)، ولایت تکوینی و تشریعی دارد و هر کاری از سر انگشت مبارک او ساخته است، برای انسان آثار و برکات فراوانی داشته باشد، اما طبق این روایات خداوند متعال، قرب واقعی و کمال بیشتر را در زمان غیبت حضرت ولی عصر(عجل الله تعالي فرجه الشريف) قرار داده است.

پس منتظر واقعی باید به دیگر ابعاد موضوع غیبت نظر بیافکند و در آن بیاندیشد؛ چرا که تقرب افراد به خداوند منان، بر حسب همین روایاتی که اشارت آن گذشت، در دوران غیبت معصوم(عجل الله تعالي فرجه الشريف) به مراتب بیشتر از زمان حضور معصوم(عليه السلام) است.

آری مساله‌ی مهدویت را باید خوب فهمید و از برکات بی‌پایانش بهره برد.

مطلب چهارم: تبیین وظائف منتظران واقعی در سه حیطه‌؛

از مجموع مطالب پیش گفته روشن می‌شود که یکی از وظائف منتظران واقعی این

است که در زمان غیبت کبری باید بدانند که در محضر امام معصوم(عجل الله تعالي فرجه الشريف) هستند و تمام اعمالشان به امام(عجل الله تعالي فرجه الشريف) عرضه می‌شود؛ از این رو، باید بررسی نمایند که امام(عليه السلام) از آنان چه می‌خواهد و چه توقعاتی دارد؟ آیا امام(عجل الله تعالي فرجه الشريف) از منتظران می‌خواهد که او را صرفاً ببینند، یا این‌که چیزی بیشتر از دیدن را از آنان می‌خواهد؟ آیا امام(عجل الله تعالي فرجه الشريف) از منتظران می‌خواهد که تنها در کنار او باشند، یا این‌که چیزی بیشتر از این را از آنان می‌طلبد؟ آیا امام(عجل الله تعالي فرجه الشريف) از منتظران می‌خواهد که فقط به او اعتقاد داشته باشند، یا این‌که چیزی بیشتر از اعتقاد را از آنان می‌خواهد؟

در جواب باید گفت، پر واضح است که امام(عليه السلام) از منتظران راستین اصلاح معرفت در حوزه‌ی بینش، تصحیح امیال عاطفی در حوزه‌ی گرایش و انجام عمل صالح را در حوزه‌ی کنش می‌خواهد؛ به عنوان مثال در حوزه‌ی بینش «تسلیم بودن» را، در حوزه‌ی گرایش «علاقه داشتن» و «سرشار بودن قلب از محبت او» را و در حوزه‌ی کنش «حضور موثر در اجتماع و فعالیت‌های جمعی» را می‌طلبد و می‌خواهد.

بنابراین طبق این بیان، منتظر واقعی، نه تنها منزوی نیست و دست روی دست نمی‌گذارد و منکر وظایف و تکالیفش نمی‌شود، بلکه همواره در سه حوزه‌ی مورد اشاره به پالایش افکار، گفتار، رفتار و کردار خویش می‌پردازد. آری معتقدانی که می‌گویند منتظران در زمان غیبت، وظیفه‌ای ندارند و باید صبر کنند که حضرت مهدی(عجل الله تعالي فرجه الشريف) خود بیاید تا امور را اصلاح کند، منتظر واقعی نیستند.

اخبار رسول خدا(صلي الله عليه وآله) از مقاتله و مقابله بین حق و باطل تا ظهور حضرت مهدی(عجل الله تعالي فرجه الشريف) تا قیامت؛

در این زمینه روایتی از رسول خدا(صلي الله عليه وآله) درباره یکی از وظائف کنشی منتظران واقعی، در منابع روایی شیعه و اهل سنت ذکر شده است که جابر بن عبدالله انصاری(رحمه الله) از پیامبر اکرم(صلي الله عليه وآله) نقل می‌کند که فرموده‌اند:

«لا تَزَالُ طَائِفَةٌ مِنْ أُمَّتِي تُقَاتِلُ عَنِ الْحَقِّ حَتَّى ... يَنْزِلُ عَلَى الْمَهْدِيِّ[(عجل الله تعالي فرجه الشريف)] ...»^[1]

در نزاع بین حق و باطل، گروهی از امّت رسول خدا(صلي الله عليه وآله) دائماً برای حق و دفاع از حق مقاتله و جنگ می‌کنند. تا اینکه حضرت ظهور کند.

همان‌طور که گفته شد در منابع روایی شیعه، جناب عماد الدین طبری آملی(م 553 هـ. ق) در کتاب «بشارة المصطفی(صلي الله عليه وآله) لشیعة المرتضی»، نیز این روایت را تقریباً با همین تعبیر از جناب جابر بن عبدالله انصاری(رحمه الله) نقل کرده است؛ زیرا یکی از نقاط مشترک بین معارف شیعی و اهل سنت در بسیاری از کلیّات، همین قضیه‌ی مهدویت است، که پیامبر اکرم(صلي الله عليه وآله) به جابر بن عبدالله انصاری فرمود:

«لَا تَزَالُ‏ طَائِفَةٌ مِنْ‏ أُمَّتِي‏ يُقَاتِلُونَ‏ عَلَى‏ الْحَقِ‏ ظَاهِرِينَ‏ إِلَى‏ يَوْمِ‏ الْقِيَامَةِ»^[2]

هميشه طائفه‏اي از امت من بر حق کارزار مي‏کنند تا روز قيامت.

حال سؤال این است که ریشه‌‌ی این مبارزه به چه چیزی برمی‌گردد؟ پاسخ این است که قطعاً ریشه‌ی این مبارزه، به انتظار حقیقی بر می‌گردد. زیرا مطابق این روایت، منتظر واقعی کسی است که همواره در مقابل ظلم و باطل در حال کارزار و جنگ است و نمی‌تواند آرام بنشیند و ببیند که کفر و الحاد، هر روز برای این‌که بشر را نابود کند و دین را از او بگیرد، برنامه‌ریزی می‌کند.

به عبارت دیگر، منتظر واقعی آن کسی نیست که می‌گوید: «چون حجّت خدا(عجل الله تعالي فرجه الشريف) غایب است، از این رو، من در برابر ظلم نمی‌توانم یا نباید کاری بکنم!» هر چند متأسفانه مشاهده می‌شود که امروزه برخی از افراد به چنین مغالطاتی تمسک می‌جویند و می‌گویند: چون معصوم(عليه السلام) حضور ندارد، لذا ما نباید هیچ کاری کنیم! و این قدر مسئله را

1. ر. ک. به: السنن الواردة فی الفتن و غوائلها و الساعة و اشراطها، عثمان بن سعید دانی، ص143.

2. ر. ک. به: بشارة المصطفی، طبری آملی، ص250 و بحار الانوار، علامه مجلسی(رحمه الله)، ج51، ص88، به نقل از صحیح مسلم، عقد الدرر، شافعی، ص229.

خراب می‌کنند که حتّی در بحث امر به معروف و نهی از منکر و یا در مساله‌ی حدود اسلامی نیز معتقد می‌شوند که اجرا کردن حدود اسلامی در زمان غیبت، بر خلاف فرهنگ انتظار بوده و درست نیست! یعنی قائل می‌شوند که برای اجرای حدود اسلامی باید تا زمان ظهور حضرت مهدی(عجل الله تعالي فرجه الشريف) صبر نمود! به کلامی روشن‌تر، این عده به صورت غیر مستقیم می‌گویند «باید هزاران سال، احکام اسلام را دفن نمود تا حضرت مهدی(عجل الله تعالي فرجه الشريف) ظهور نمایند»!؟

حال سؤال این است که آیا واقعاً نظر این عده، خواسته‌ی خداوند متعالست؟ آیا از نظر دین اسلام و مرام مسلمانی صحیح است که ادعا شود تا زمانی که حضرت مهدی(عجل الله تعالي فرجه الشريف) ظهور نفرموده است، هیچ مسلمانی در قبال احکام اجتماعی، سیاسی، قضایی اسلام، وظیفه‌ای ندارد؛ و البته اگر برخی به این پرسش، پاسخ مثبت دهند که متاسفانه در اوج مبارزات مردم مسلمان ایران و بعد در بدو پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی دادند، بدیهی است که دیگر از اسلام و مسلمانی هیچ چیزی باقی نمی‌ماند؟ در حالی‌که به تصریح این روایت و نیز سایر احادیث، جنگ بین حق و باطل تا زمان ظهور حضرت مهدی(عجل الله تعالي فرجه الشريف) بر قرار است، یعنی تا باطل هست باید با آن مقابله کرد و از حقانیت حق دفاع نمود.

همان‌طور که ذکر شد در اوایل پیروزی انقلاب مقدس اسلامی ایران که به رهبری حضرت امام خمینی(رحمه الله) و روحانیت آگاه و بیدار و تبعیت مردم شریف ایران به وقوع پیوست، گروه‌هایی بودند که این افکار انحرافی را داشتند و متأسفانه در حال حاضر نیز فعال هستند؛ گروه‌هایی که با برداشت غلط از برخی روایات، اسلام را به نحوی معنا می‌کنند تا آن را از حقیقت و ماهیت اصلی‌اش تُهی کنند. اینان با کمال تعجب و بر خلاف روایتی که ذکر شد، معتقدند که «هر حکومتی قبل از حکومت حضرت بر پا شود، باطل است»! بنابراین جوانان عزیز و دانشجویان محترم باید همواره بیدار باشند تا این افکار پوسیده و منحرف، دوباره در جامعه‌ی اسلامی شیوع پیدا نکند.

پس اگر کسی می‌خواهد که در هر زمان، جزو منتظران واقعی باشد، باید به آن‌چه رسول خدا(صلي الله عليه وآله) در روایت نقل شده فرمودند، عمل کند؛ یعنی همواره باید با باطل مبارزه کند و از حق دفاع نماید و بر تشکیل و کمک به حکومت اسلامی اهتمام ورزد.

امید است همه‌ی اعمال مسلمانان مورد رضایت حضرت حجت(عجل الله تعالي فرجه الشريف) قرار بگیرد. پروردگارا در ظهور حضرت مهدی(عجل الله تعالي فرجه الشريف) تعجیل فرما و همه شیعیان را در عصر غیبت، به وظایف خویش آگاه نما. آمین یا رب العالمین.

والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته

گفتار ششم

مهدویت و الزامات معرفتی انتظار

مصاحبه‌با نشریه حریم امام، متعلق به آستان مقدس امام خمینی(قدس سرّه)

آنچه در گفتار ششم مطالعه خواهید کرد:

1.مطلب اول: انتظار، دلائل، بایسته‌ها، آسیبها؛

2.مطلب دوم: گوشه‌ای از صفات عمومی منتظران، در بیان امام رضا(عليه السلام)؛

3.مطلب سوم: اثبات مساله مهدویت و مناقشه در ادله منکرین؛ نکته اول: اثبات مساله مهدویت ضمن دو محور؛ نکته دوم: نفی ادله منکرین، ضمن دو محور؛

4.مطلب چهارم: ظهور ناگهانی یا پس از وقوع علائم؟

5.مطلب پنجم: تبیین تاریخچه و علل انحراف از مهدویت؛ مطلب ششم: امکان رویت امام زمان(عجل الله تعالي فرجه الشريف) در عصر غیبت کبری.

مهدویت و الزامات معرفتی انتظار

(أَفَغَيْرَ دِينِ اللهِ يَبْغُونَ وَلَهُ أَسْلَمَ مَن فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ طَوْعًا وَكَرْهًا وَإِلَيْهِ يُرْجَعُونَ)^[1]

آيا دينی جز دين خدا می‌جويند، حال آن‌که آن‌چه در آسمان‌ها و زمين است خواه و ناخواه تسليم فرمان او هستند و به نزد او بازشان می‌گردانند.

تبیین موضوع بحث؛

مسئله‌ی انتظار و تأثیر شگرف آن بر روی زندگی بشر از زوایای مختلفی قابل بررسی و ارزیابی است؛ از جمله تبیین حقیقت انتظار، دلائل، بایسته‌ها و آسیب‌ها، بررسی گوشه‌ای از ویژگی‌های عمومی منتظران، در بیان امام رضا(عليه السلام)، توضیح مختصری درباره مساله اثبات عقلی و نقلی مهدویت و مناقشه در ادله منکرین، بیان دو نظریه‌ مهم در وقوع ظهور به صورت ناگهانی یا پس از وقوع علائم و تبیین تاریخچه و علل انحراف از مهدویت و در نهایت بحث امکان رویت امام زمان(عجل الله تعالي فرجه الشريف) در عصر غیبت کبری.

بنابراین شایسته است به این مطالب عنایت فرمایید.

1. ر. ک. به: سوره‌ مبارکه‌ آل عمران، آیه‌ شریفه‌83.

مطلب اول: انتظار، دلائل، بایسته‌ها، آسیب‌ها؛

یکی از عناوین مهم معرفتی در فرهنگ دینی، «مساله‌ی انتظار» است که نباید آن را به عنوان یک امر متوسط و معمولی و یا در ردیف سایر مستحبات و اعمال مستحبی قرار داد؛ زیرا در منابع معرفتی اسلامی از جمله آیات، روایات و سیره‌ی پیامبر اکرم(صلي الله عليه وآله) و ائمه‌ی طاهرین(عليهم السلام)، انتظار یکی از ضرورت‌های ایمانی هر مومنی در طول تاریخ دینی بشریت بوده است. در تبیین این مطلب، توجه به نکات ذیل اهمیت دارد.

‌نکته اول: تبیین دلائل انتظار واقعی از منظر قرآن؛

الف. استدلال به آیه‌ی صد و پنج انبیاء؛

خداوند متعال در آیه‌ی شریفه‌ی یکصد و پنجم سوره‌ی مبارکه‌ی انبیاء می‌فرماید:

(وَلَقَدْ كَتَبْنَا فِي الزَّبُورِ مِن بَعْدِ الذِّكْرِ أَنَّ الْأَرْضَ يَرِثُهَا عِبَادِيَ الصَّالِحُونَ)^[1]

و ما در زبور پس از تورات نوشته‌ايم که اين زمين را بندگان صالح من به ميراث خواهند برد.

به عبارت دیگر، سؤال این است که آیا خداوند تبارک و تعالی فقط به عنوان یک خبر، وراثت صالحین بر زمین را در قرآن کریم مطرح می‌‌کند یا خیر؟ یعنی آیا این آیه شریفه، صرفاً بر این مطلب دلالت دارد که خدا در کتاب زبور بعد از کتاب ذکر(تورات)، نوشته است که صالحین وارث زمین هستند و دیگر هیچ.

پاسخ این است که این مطلب، یک اخبار صرف نیست، بلکه اخبار از وقوع یک واقعیت حتمی در جهان است؛ واقعیتی که تمام انبیاء عظام الهی(عليهم السلام) وعده‌ی ظهور آن را داده‌اند. وعده‌ی ظهور یک مصلح کل و منجی صالح در روی زمین. وعده‌ی تحقق غایت خلقت در روزی خاص و با شکوه.

1. ر. ک. به: سوره‌ مبارکه انبیاء، آیه‌ شریفه‌105.