در بحث طلب و اراده ابتدا گفته شد که محققین مثل مرحوم اصفهانی فرموده­اند که مسالۀ تغایر طلب و اراده مبتنی بر نزاع در باب کلام نفسی است. اقوال متعددی دربارۀ تغایر مطرح است که به آنها اشاره شد و نتیجه آنکه هر کسی که قائل به کلام نفسی است، تغایر میان طلب و اراده را قبول دارد ولی عکس آن درست نیست؛ چرا که عده­ای قائل به تغایر هستند ولی کلام نفسی را قبول ندارند. ریشۀ بحث در کلام نفسی این است که آیا قرآن کریم به عنوان کلام خداوند حادث است یا قدیم. متکلم بودن خداوند به چه معناست؟ به همین خاطر، اشاره­ای اجمالی به بحث صفات الهی شد و مبانی عقلی مرتبط با آن مطرح گردید. نقل نیز همین مبنای عقلی را تایید می­کند.

برهان عقلی می­گوید خدا صفتی زائد بر ذات ندارد. نقل هم در این کبرای کلی با عقل توافق دارد،[1] و همانطور که توضیح داده شد، معنای «وَ كَمَالُ الْإِخْلاَصِ لَهُ نَفْيُ الصِّفَاتِ عَنْهُ»[2] نیز همین است. حال باید در صفت «تکلم» خدا سخن بگوییم و روشن شود که اشاعره آن را به چه معنا گرفته­اند و اشکال حرف آنها چیست. در آیات متعددی از قرآن کریم اشاره به این صفت شده است. آیۀ «وَ کلَّمَ اللّهُ مُوسی تَکلِیماً»،[3] تصریح می­کند که یکی از صفات خدا، صفت تکلم است. همچنین، آیۀ «وَمَا كَانَ لِبَشَرٍ أَنْ يُكَلِّمَهُ اللَّهُ إِلَّا وَحْيًا أَوْ مِنْ وَرَاءِ حِجَابٍ أَوْ يُرْسِلَ رَسُولًا فَيُوحِيَ بِإِذْنِهِ مَا يَشَاءُ»[4] می­گوید خدا با هیچ بشری تکلم نمی­کند مگر از طریق وحی یا از پس پرده غیب و یا رسولی می­فرستد. بحثی که راجع به آیۀ اخیر وجود دارد و ما قصد ورود به آن را نداریم و فقط به طور اجمالی می­گوییم اینکه چند احتمال در استثناء در این آیه مطرح شده است. یک احتمال این است که استثناء منقطع باشد، به این معنا که هیچ تکلمی نیست مگر وحی یا از پشت پرده و یا ارسال رسل و این موارد هیچکدام تکلم عرفی نیست. احتمال دیگری که مشهور مفسران به آن اعتماد کرده­اند این است که استثناء متصل باشد،[5] یعنی خداوند در اینجا اشاره به نوعِ تکلم کرده است که یک مرتبۀ آن از طریق وحی است  به این صورت که خدا با پیامبر به صورت مستقیم سخن می­گوید. مرتبۀ نازل­تر آن عبارت از «من وراء حجاب» است. اما در ارتباط با سخن گفتن خدا با مردم، این آیه به مرتبۀ سوم اشاره می­کند که همان ارسال رسل باشد. اگر این استثناء را منقطع بدانیم، یعنی احتمال اول، دراینصورت معنای تکلم در آیۀ «وَ کلَّمَ اللّهُ مُوسی تَکلِیماً» نیز به معنای وحی و امثال آن است، نه متکلم بودن به معنای لغوی آن. پس منظور آیه دیگر کلام و سخن گفتن با الفاظ به معنای متعارف آن نیست. لکن همانطور که گفته شد، مشهور قائل شده­اند که استثناء در اینجا متصل است.

سپس، مرحوم امام می­فرماید بعضی آیات قرآن مثل «نَزَلَ بِهِ اَلرُّوحُ اَلْأَمِينُ عَلىٰ قَلْبِكَ لِتَكُونَ مِنَ اَلْمُنْذِرِينَ‌»[22] و «إِنَّهُ لَقُرْآنٌ كَرِيمٌ فِي كِتٰابٍ مَكْنُونٍ»[23] به بعضی از اسرار وحی اشاره کرده­اند. اصل و حقیقت این قرآن در کتاب مکنون است و در آن کتاب مکنون اصلاً جای الفاظ و حروف نیست. اینطور نیست که خداوند این قرآن بین الدّفتین که در اختیار ما قرار دارد را به همین شکل در خزینه­ای آسمانی حفظ کرده است. حقیقت آن کتاب مکنون متشکل از حروف و الفاظ نیست و آن کتاب را «لَا يَمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ».[24] و یا در آیه­ای دیگر، خداوند متعال می­فرماید: «إِنْ هُوَ إِلاّٰ وَحْيٌ يُوحىٰ عَلَّمَهُ شَدِيدُ اَلْقُوىٰ ذُو مِرَّةٍ فَاسْتَوىٰ وَ هُوَ بِالْأُفُقِ اَلْأَعْلىٰ ثُمَّ دَنٰا فَتَدَلّٰى فَكٰانَ قٰابَ قَوْسَيْنِ أَوْ أَدْنىٰ فَأَوْحىٰ إِلىٰ عَبْدِهِ مٰا أَوْحىٰ مٰا كَذَبَ اَلْفُؤٰادُ مٰا رَأىٰ‌».[25] این دنوّ روحانی پیامبر یعنی ایشان برای قابلیت درک وحی باید قرب معنوی پیدا کند. ایشان آنقدر خودش را به حقیقت خدای تبارک و تعالی نزدیک کرد که وحی بر او نازل شد. مرحوم امام می­فرماید در حقیقت وحی اصلا کلمات و الفاظ دخالت نداشته است. اینطور نیست که بگوییم وقتی پیامبر از زمین به آسمان عروج کرد این کلمات با همین الفاظ ظاهری را به او القاء کرده­اند، یا وقتی پیامبر در زمین وحی را دریافت می­کرد به همین نحو ظاهری بوده است، بلکه وحی حقیقتی فوق این الفاظ دارد.