قبل از شروع بحث لازم است نسبت به حادثه­ای که در شهر کرمان اتفاق افتاد و منجر به شهادت بیش از 80 نفر از مردم، از جمله زن و کودک شد را به امام زمان (عج) و رهبری معظم (حفظه الله) و همۀ ملت شهید پرور تسلیت عرض کنیم و از خداوند تبارک و تعالی استمداد می­کنیم که به برکت خود مظلمانۀ این شهداء، نظام مقدس ما را مستحکم­تر کند و مشکلات موجود را برطرف و دشمنان این نظام را هر چه ذلیل­تر و منکوب­تر کند، ان­شاءالله.

«و من هنا قلنا انه لا فرق بينها و بين الجملة الخبرية في الدلالة الوضعيّة و الإبراز الخارجي، فكما انها مبرزة لاعتبار من الاعتبارات كالملكية و الزوجية و نحوهما، فكذلك تلك مبرزة لقصد الحكاية و الأخبار عن الواقع و نفس الأمر.»[1]

از نظر محقق خوئی، مبنای تنزیل در باب انشاء بنا بر مسلک هوهویّت در باب وضع صحیح است، در حالیکه محقق اصفهانی مسلک هوهویّت را نپذیرفته­اند. نکتۀ دیگر اینکه اینطور نیست که سرایت حسن و قبح معنا به لفظ فقط بنا بر مسلک تنزیل معقول باشد، یعنی انکار مبنای تنزیل در حقیقت انشاء موجب نمی­شود که سرایت حسن و قبح معنا به لفظ را نتوانیم موجه کنیم. بنا بر مسلک تنزیل، این سرایت توجیه روشنی دارد؛ زیرا وقتی وجود لفظ همان وجود معنا باشد، طبیعی است که حسن و قبح معنا به لفظ هم سرایت می­کند. اما اگر مبنای تنزیل را نپذیرفتیم، باید این سرایت را به نحو دیگری تقریر کنیم. آقای خوئی در توجیه این مطلب می­فرماید سرایت حسن و قبح معنا به لفظ بنا بر اصل دلالت است، یعنی از آنجا که لفظ دالّ بر معناست و بین آنها علقۀ وضعیه وجود دارد، این علقه موجب سرایت می­شود. در باب وضع فرقی نمی­کند که به چه مبنایی قائل شویم و آنچه این سرایت را موجّه می­کند همان اصل دلالت لفظ بر معنا و کاشفیت لفظ از معناست.

خلاصۀ حرف آقای خوئی در خبر و انشاء این است که هر دو برای ابراز هستند و لفظ تنها مبرِز است و لکن لفظ در خبر برای ابراز قصد حکایت و در انشاء برای ابراز اعتبار نفسانی است. بنابراین آنچه مرحوم آخوند فرمود مبنی بر اینکه انشاء و خبر از حیث وضع، موضوع له و مستعمل فیه یکی هستند، حرف درستی نیست و شاهدش این است که نمی­توان خبر را در مقام انشاء و انشاء را به جای خبر استعمال کرد. در مقام طلب نمی­توان از جملۀ اسمیه یا فعلیه استفاده کرد، یعنی برای امر و طلب نمی­توان گفت «یعید صلاته» یا «معیدٌ صلاته»، همچنانکه از جملۀ «زیدٌ قائمٌ» نمی­توان به جای «قُم یا زید» استفاده کرد. اینها قابلیت ندارند که به جای یکدیگر قرار گیرند. از این جهت معلوم می­شود که موضوع له خبر و انشاء با هم فرق دارد.

بنا بر نظریۀ آقای خوئی هم مطلب واضح است؛ چرا که انشاء عبارت است از ابراز امر نفسانی و عنوان صفت نفسانی را ندارد. بنابراین اصلاً معقول نیست که در جملات خبری و انشائی امری وجود داشته باشد که از سنخ کلام نفسی باشد. ازاین­رو، کلام نفسی یک وهم و خیال است و واقعیتی ندارد.

اشکال چهارم این است که نظریۀ مشهور با معنای لغوی انشاء سازگاری دارد. انشاء در لغت به معنای ایجاد است. درحالیکه بین معنای اصطلاحی انشاء از نظر آقای خوئی و مبنای لغوی انشاء هیچ مناسبتی وجود ندارد. همیشه بین معنای اصطلاحی و لغوی یک ارتباطی وجود دارد.