پس اشكال دوم اين است كه عهده كه به امر كلى تعلق پيدا مى‌‌كند، از كلام ايشان استفاده شده است که اين منحصر به عقد الضمان است و فرمودند در عقود معاوضيه ما ضمان نداريم، فرمودند اين معنايى كه ما براى ضمان مى‌‌كنيم در عقود معاوضيه جريان ندارد. 

ما عرض مى‌‌كنيم كه عهده به كلى تعلق پيدا مى‌‌كند و اختصاصى به عقد الضمان هم ندارد، نظيرش در همين عقود معاوضيه است. همين جا اين نكته را عرض كنيم آنچه را كه مرحوم شيخ درمكاسب بعنوان ضمان معاوضى قايل هستند و بعضى از محشين مثل مرحوم آخوند و مرحوم اصفهانى قبول كردند و بعضي ديگر، به نظر مى‌‌رسد اصلاً ضمان در باب معاوضه در معاوضات كليه يك امر عقلايى است. در معاوضات و بيع معين، يك شى معينى را مى‌‌فروشد در مقابل يك ثمن معين، اينجا نمى توانيم عهده و ضمان را بياوريم، اما در معاوضات كليه مى‌‌توانيم بگوييم اين ذمه اشتغال پيدا مى‌‌كند به يك مبيع كلى، ضمان در آنجا معنا دارد و اين يك امر عقلايى است. 

اساساً ما نمى توانيم عقدى را پيدا كنيم كه عهد و عهده نباشد ما عهده را به معناى اعم از ضمان و غير ضمان مى‌‌گيريم. شما كه عهده را بمعناى ضمان تفسير مى‌‌فرماييد، اين چه عهدى است كه بخواهد در آن ضمان نباشد؟ بايد متلزم شويد به اين كه حتماً در آن ضمان وجود دارد.

 احتمال سوم اينکه بگوييم آنچه كه بر عهده مى‌‌آيد همين واقع خارجى است، همين موجود است، اما نه بقيد وجوده الخارجى، اين موجود بر عهده مى‌‌آيد اما نه بقيد وجود الخارجى. مى‌فرمايد اشکال اين هم اين است كه كسى كه بر واقع اين يد پيدا كرده، يد پيدا نمى كند بر واقع لا بوجوده الخارجى، بلکه بر واقع وجود خارجيش يد پيدا كرده است مقيداً به وجود خارجى. 

احتمال چهارم اين است كه بگوييم «يعتبر الوجود الخارجى باقياً» که يد بر اين شى خارجى بوجوده الخارجى است، بعد كه تلف شد، درست است الان وجود خارجى واقعاً نيست اما بگوييم اعتباراً هست، اين مال مردم كه در دست انسان بوده و تلف شده، بعد التلف وجود خارجى واقعاً ندارد اما عقلاء مى‌‌گويند آن وجود خارجى را ما باقياً اعتبار مى‌‌كنيم، مثل اينکه هنوز باقى است و آن وجود خارجى اعتبارى مى‌‌شود. مى‌‌فرمايند اين اولاً اشكالش اين است كه آنچه كه بر آن يد پيدا كرده است وجود خارجى حقيقى است نه وجود خارجى اعتبارى. 

اشكال دومى كه مى‌‌كنند مى‌‌فرمايند اين خلاف ظاهر حديث است، ظاهر حديث اين است كه «المضمون ما هو الموجود خارجاً»، ظاهر حديث اين است «ما اخذت» مضمون است، «لا الاعم منه و من المعلوم الذى يعتبر موجوداً باقيا» ظاهر حديث اعم از اين وجود خارجى است. يعني وقتى آن عين هست، خود اين وجود خارجى، ولي وقتى تلف شد وجود خارجى اعتبارى کافي است. 

مى‌فرمايد اين خلاف ظاهر حديث است. در ادامه مى‌فرمايند: «فلا وجه معقول مقبول عرفاً و عقلا لما افيد» يك وجه معقول و مقبول براى آنچه كه فقها بيان كردند - كه فقها مى‌‌گويند وقتى شما بر مال غير يد پيدا كرديد خود اين مال بر ذمه و بر عهده مى‌‌آيد - نيست. مى‌‌فرمايند ما چهار احتمال در اينجا مى‌‌دهيم و بيشتر از اين چهار احتمال، احتمال ديگرى در اينجا جريان ندارد و هر چهار احتمال با اشكال مواجه است.

در ادامه ايشان مطالبى را فرمودند تا مى‌‌رسند به صفحه 507، در آنجا مى‌‌فرمايند : و التحقيق ان يقال - شروع مى‌‌كنند براى اين كه براى ضمان يک معناى جديدى را ذكر كنند ، خلاصه معنا اين است که مى‌‌فرمايند ضمان يعنى «عهدة الخسارة»، اصلاً فرض اين كه ما بگوييم در زمانى كه اين عين موجود است اين شخص «ضامن للعين الموجودة»، نمى شود الا اين كه بگوييم «عهدة الخسارة» مراد است، عهده الخسارة يعنى چه؟ يعنى اگر تلف شد بايد خسارتش را بدهيد، همين. نه اينكه بگوييم خود اين عين بر عهده است. بايد بگوييم اگر اين عين تلف شد خسارتش را بايد بدهيد. 

مى فرمايند ما وقتى به عقلاء مراجعه مى‌‌كنيم، به عقلاء مى‌‌گوييم ضمان يعنى چه؟ عقلاء هيچ وقت نمى گويند خود اين عين بر عهده مى‌‌آيد، عقلاء مى‌‌گويند اين اگر از بين رفت تو بايد خسارتش را بدهى، لو تلفت العين بر ذمه توست كه تو مثل يا قيمت اين را -، كه خسارت يا به مثل است و يا قيمت است - بايد خسارتش را بپردازى. مى‌‌فرمايند «و التحقيق ان يقال ان ضمان المعهود المغروس في اذهان العقلا هو عهدة الغرامة و الخسارة، ففى المثلى بالمثل و في القيمى بالقيمة و ان ضمان العين بمعنى ان نفس العين على عهدة  الضامن في المثليات و القيميات خلاف المتعارف و المعهود عندهم» ما بخواهيم بگوييم خود عين بر عهده اخذ و بر عهده ضامن مى‌‌آيد، مي‌فرمايند اين خلاف متعارف و خلاف معهود است.

و در ادامه آن يك مطلب كلى را بيان مى‌‌كنند. در مواردى كه عقلا يك روش خيلى روشنى دارند، شارع اگر بخواهد با اين روش مخالفت كند، با يك دليل اشاره‌اى و يك دليلى كه بشود با توجيه، از آن خلاف عقلاء را استفاده كرد، نمى تواند وارد شود، هرجا شارع بخواهد با عقلا مخالفت كند بايد يك بيان صريح اقامه كند، مثل باب ربا مثلاً، اما بدون ذكر بيان صريح ما نمى توانيم اين را در اينجا مطرح كنيم.باز در دنباله مى‌‌فرمايند بله ما قبلاً به شما گفتيم از ظاهر روايت على اليد و از روايات اتلاف استفاده مى‌‌كنيم كه ظهور در اين دارد كه خود عين بر عهده مى‌‌آيد، اما تحقيق خلاف اين است. 

مى فرمايد «و هذا اقرب بنظر القاصر عجالتاً و ان خالف ما مر منا» مطلبى كه الان مى‌‌خواهيم بگوييم مخالف آن است كه تا حالا گفتيم. اين آيه را هم مى‌‌آورند و مى‌‌فرمايند «يمحوا الله ما يشإ و يثبت». در دنباله كلامشان اين نكته را مى‌فرمايند که ما روى اين غايت دقت كنيم، مشهور مى‌گويند «على اليد ما اخذت حتى تؤديه» مى‌‌گويند اين ادا هم غايت است لصورة بقإ و حفظ العين، آنجايى كه عين هست، خود عين را بايد بدهيد، ولى آنجايى كه تلف مى‌‌شود مشهور مى‌‌گويند باز اين «حتى تؤديه» معنا دارد، مشهور مى‌‌گويند اين غايت «حتى تؤديه» در صورت تلف هم معنا دارد، معنايش اين است كه مثلش را بدهد چون ادإ المثل، ادا خود شى است، ادإ القيمة، ادإ خود شى است. مى‌‌فرمايند ما اين را قبول نداريم، ما مى‌‌گوييم اين حتى تؤديه فقط غايت است لصورة البقإ، آنجايى كه باقى است بايد خود عين را به مالكش بدهي، اما آنجايى كه عين تلف شد، اين غايت، غايت در صورت تلف نيست. آنجا چه بايد بگوييم؟ آنجا بايد بگوييم كه خسارتش را بايد بدهد، مثلش يا قيمتش را بايد بدهد، ديگر ادا، ادإ الشى نيست.

در اينجا و روايات ديگر، مى‌‌فرمايد ما اگر ضمان را به معناى عهدة الخسارة معنا كنيم، نگوييم عين اين مال بر عهده مى‌‌آيد، نگوييم «حتى تؤديه» غايت براى صورت تلف هم هست، نه، يك معناى تعليقى مى‌‌كنيم مى‌‌گوييم لو تلف فعهدة الخسارة عليه، مى‌‌فرمايند يك معنايي است كه با روش همه عقلاء سازگارى دارد، اين يك معنايى است كه روايات را هم مى‌‌توانيم بر اين حمل كنيم. آن وقت طبق اين فرمايش امام(ره) ما چيزى بنام «وجوب الرد» يا «وجوب الحفظ» بعنوان حكم تكليفى نداريم. 

از اين روايات ضمان يك معنا استفاده مى‌‌شود و آن هم بعنوان عهدة الخسارة است. در دنباله كلامشان مى‌‌فرمايند اگر بگوييم اين عين بر عهده آخذ است امر غريب عند العرف و العقلا لو لم نقل انه مستنكر عندهم، اگر بخواهيم اين عين بر عهده آخذ است، در نزد عرف يك امر بعيدى است، اگر نگوييم عرف و عقلا انكار مى‌‌كنند. اين فرمايش امام را ملاحظه فرموديد، باز دقت كنيد فرق بين اين مبنا و ساير مبانى چيست؟ بالاخره ايشان مى‌‌خواهند بفرمايند ما يك كارى كرديم كه هم با روش عقلا سازگارى دارد و هم تمام روايات باب را مى‌‌توانيم بر اين معنا حمل كنيم.