اين شخص زماني که وضو مي‌‌گرفت توجه‌اش و ذکرش از اين زماني که الان شک مي‌‌کند بيشتر است. آن وقت اين تعليلي که در روايات آمده يک تعليل تعبدي نيست. يعني يک تعليلي که ما بگوييم شارع بما انه شارع آمده بيان کرده نيست، بلکه يک تعليلي ارتکازي است و امام عليه السلام هم که مي‌‌فرمايد هو حين يتوضأ اذکر من حين يشک اشاره به همين مرتکز بين العقلاء دارد، حالا تعبير به ارشاد بفرماييد. و اگر عنوان تعليل ارتکازي پيدا کرد، مي‌‌توان گفت، اين مؤيد سيره عقلائيه مي‌‌شود. وقتي يک تعليلي در روايات وارد شد و ديديم اين تعليل يک تعليل ارتکازي است، اين تعليل مؤيد سيره عقلائيه مي‌‌شود و بالنتيجه ما مي‌‌توانيم دليل را براي قاعده فراغ همين سيره عقلائيه قرار دهيم. (اگر در هر بحثي انسان با دقت وارد شود و نکات اصلي را در ذهن خودش قرار دهد براي خيلي از مباحث مي‌‌تواند مفيد باشد)

اگر در اين روايات قيدي، يا جزئي، يا شرطي را فرموده، و مخبر و راوي غفلت از او کرده باشد، اينجا اصل عدم الغفلة است. اصالة عدم الغفلة، جاري مي‌‌گردد. در باب شهادت، وقتي يک شاهدي مي‌‌آيد شهادت مي‌‌دهد در آنجا هم چنين اصلي را عقلا دارند. اما سوال اين است آيا دائره اصالت و عدم الغفلة منحصر به باب خبر و شهادت است؟‌ اگر گفتيم منحصر به باب خبر و شهادت است، نتيجه اين مي‌‌شود که اصالة عدم الغفلة اصل عقلائي لفظي است. مربوط به دائره الفاظ است. اگر گفتيم اصالة عدم الغفلة اصل لفظي عقلائي دائره اش محدود است به باب خبر و شهادت، اينجا اگر کسي وضو گرفت نماز خواند، فعلي را انجام داد، ديگر ما نمي‌توانيم از اين استفاده بکنيم.

و اگر نوبت به شک برسد مجددا يک اصل عقلايي داريم، شک مي‌‌کنيم در عموميت و عدم عموميت آن، يعني شک داريم که آيا هم در فعل غير هم در فعل نفس جاري است يا فقط در فعل غير جاري است؟ اينجا قاعده جاري است که بايد قدر متيقن گيري کنيم. در ادله لبيه بايد قدر متيقن گيري کرد قدر متيقن از اصالة عدم الغفلة نسبت به فعل و قول غير است عقلا. جايي که شخصي دارد حرف مي‌‌زند و شخصي ديگر دارد فعلي را انجام مي‌‌دهد. اگر شک کنند در اينکه آيا در حين عمل غافل بود يا ذاکر؟ اينجا اصالة عدم الغفلة را جاري مي‌‌کنند. اما آن حرفي که خود انسان دارد مي‌‌زند يا فعلي که خود انسان دارد انجام مي‌‌دهد، اين يا يقينا دراينجا جريان ندارد يا اينکه بالاخره جريانش براي ما مشکوک است.