2. آیا ترتیب لازم است و یا لازم نیست؟

صاحب جواهر می­فرماید: فوریت از لوازم ترتیب است، «بمعنى أن كل من قال بالترتيب قال بالفورية و بالعكس»[1] لذا یک نزاع وجود دارد. اما باید به این نکته توجه داشت، که ایشان می‌فرماید: فوریت از لوازم ترتیب است. لذا محور اساسی در کلام صاحب جواهر «لزوم و عدم لزوم ترتیب» می‌باشد.

پس این نکته که در بحث مضایقه دو نزاع است و یا یک نزاع است، باید تحقیق کنید. به عنوان نمونه صاحب عروه در قالب دو مسئله بیان کرده است، همچنین در تحریرالوسیله نیز دو نزاع مطرح شده است.

شاید بتوان گفت در واقع یک نزاع وجود دارد، که آن نزاع ترتیب است. مسئله فوریت از توابع قول به ترتیب است. بله در جلسه قبل مطرح شد شیخ انصاری اینکه «فوریت از لوازم ترتیب باشد» را قبول ندارد. اما شیخ انصاری در کلمه «کل» که در عبارت صاحب جواهر آمده بود، اشکال کرده و می­فرماید: عده­ای از فقهاء، قائل به ترتیب هستند اما قائل به فوریت نمی­باشند، مانند صاحب مدارک، که قول به ترتیب را قبول دارند، اما به فوریت اعتقادی ندارند. همچنین فرموده‌اند: کسانی نیز هستند که فوریت را قبول دارند اما قائل به ترتیب نیستند. در نتیجه مرحوم شیخ «کلیت» را که در بیان صاحب جواهر آمده بود را رد کردند.

در اولین سطر، بحث ترتیب بین فائته و حاضره را بیان می‌کند. جناب شیخ معتقد است که هشت قول در این بحث وجود دارد.

بیش از پنجاه نفر از فقهاء، متقدمین و متاخرین را نقل می‌کند که قائل به ترتیب نیستند. شیخ انصاری معتقد است، مطلقا بین فائته و حاضره ترتیب لازم نیست.

5. قول پنجم تخییر می‌باشد.

و على كلّ‌ حال فيمكن القول باستحباب تأخير الحاضرة لمراعاة الاحتياط الغير اللاّزم، مع استحباب تقديم الحاضرة، إمّا لعموم فضيلة أوّل الوقت[10] و إمّا للنصوص الخاصّة[11]، و لا منافاة بين الاستحبابين، كما نقول: إنّ‌ الإتمام في الأماكن الأربعة أفضل [چون روایات متعددی برای جواز اتمام است] ، و القصر أحوط [چون برخی از قدماء تخییر را قبول ندارند، لذا قصر مطابق با احتیاط است]».

شیخ انصاری می‌فرماید: جناب مجلسی شما که معتقد هستید، تقدیم فائته افضل نیست، لازمه کلام شما این می‌باشد که تقدیم حاضره افضل شود، پس تخییر در این هنگام وجود ندارد.

اما وجوهی سه گانه برای تقدیم حاضره و یا تقدیم فائته بیان شده است.

4. مسئله رعایت اول وقت است. که این مورد فقط برای حاضره است که معنا پیدا می‌کند.

سپس شیخ انصاری در ادامه می‌فرماید: 

«فعلیک بالتأمّل فيما يمكن اجتماعه من وجوه استحباب تقديم الفائتة، مع وجوه استحباب تقديم الحاضرة، و سيجيء لهذا مزيد بيان عند ذكر الأخبار الواردة في الطرفين إن شاء اللّٰه. و كيف كان ففي صور الاجتماع نحكم باستحباب كلّ‌ من الأمرين على سبيل التخيير، فإن علم من دليل خارج أهميّة أحدهما حكم بمقتضاه من دون سقوط الآخر عن الاستحباب. و هذا بخلاف الواجبين المتزاحمين إذا علم من الخارج أهميّة أحدهما، فإنّه يحكم بسقوط وجوب الآخر، خلافاً لمن أنكر الترجيح بالأهميّة كالفاضل التوني في الوافية ، و لمن اعترف به مع حكمه ببقاء الآخر على صفة الوجوب على تقدير اختيار المكلّف ترك الأهم. و ضعف كلا القولين، و بيان الفرق بين المستحبين المتزاحمين مع أهمّيّة أحدهما، و الواجبين كذلک، موكول إلى محلّه».

جناب شیخ می‌فرماید: تحقیق این مطلب موکول به محلی دیگر است، اما به یاد ندارم، جناب شیخ در جایی دیگر، این مطلب را بیان کرده باشند.

حضرت استاد در این مطلب که وجه فارق بین دو استحباب که اگر تزاحم پیدا کردند، استحباب عمل دیگر از نمی‌رود؛ اما در تزاحم دو واجب، اگر یک واجب اهم شد، وجوب عمل دیگر ساقط می‌شود،‌ می‌فرماید: در تزاحم دو واجب، وقتی شارع اهم را اراده می‌کند، نمی‌شود مهم را نیز اراده کند؛ اما در استحباب اشکالی ندارد در عین اینکه این مستحب اهم است، مستحب دیگر به قوت خودش باقی می‌باشد، چون ملاک لزومی نیست.

---------------------