احتمال پنجم، «أحرف سبعة» را به لغات قبیله مضر، شامل قریش، اسد، کنانه، هذیل، تمیم، ذبه و قیس، منحصر می‌کند که اشکالات مطرح شده در احتمال چهارم بر آن وارد است. احتمال ششم، «أحرف سبعة» را به اختلاف در قرائات مرتبط می‌داند و مواردی از قبیل تغییر در حرکت، صورت و معنای کلمات، تقدیم و تأخیر، و زیاده و نقصان را به عنوان مصادیق آن برمی‌شمارد. با این حال، آیت الله خویی (ره) این دیدگاه را نیز به دلیل عدم وجود دلیل کافی و ناآشنایی مخاطبان روایات «سبعة أحرف» با این نوع اختلافات، مورد نقد قرار می‌دهند.

 متاسفانه، بسیاری از علمای اهل سنت معنای درستی برای این روایت ارائه نمی دهند و تفاسیر آنها نهایتاً به قول به تحریف قرآن می انجامد. سپس، با استناد به همین روایت، شیعه را که دارای غنای علمی و قرآنی فراوانی است، به تحریف قرآن متهم می کنند. از این رو، لازم است با دقت و حوصله این بحث را پیگیری نماییم.

به طور خلاصه، اشکال دوم ایشان این است که اختلاف قرائت باید به خود لفظ مربوط باشد و تغییری در آن ایجاد کند. تغییر معنا به خودی خود نمی تواند مبنای تقسیم «سبعة أحرف» قرار گیرد.

به عبارت دیگر، قرآن عبارت است از الفاظی که از جانب خداوند متعال نازل شده است، نه آنچه بر صفحه کاغذ نوشته شده است. قرآن به این دلیل «قرآن» نامیده می شود که قابل قرائت است. بین قرآن و مکتوب تفاوت وجود دارد. تقسیم ارائه شده در این احتمال به مکتوب مربوط است، در حالی که بحث ما پیرامون مقروء است.

اشکال چهارم ایشان این است که صریح روایات «سبعة أحرف» دلالت بر این دارد که قرآن در ابتدا بر یک حرف نازل شده و سپس «سبعة أحرف» مطرح شده است. پیامبر اکرم (ص) از خداوند متعال درخواست نمودند که قرآن بر حرف دوم و سوم نیز نازل شود. حال، این سوال مطرح می شود که آیا آن حرف واحد، یکی از همین اختلاف قرائات بوده است؟ به نظر ایشان، پاسخ منفی است. آن حرف واحد نمی تواند یکی از این قرائات (تقدیم و تأخیر، زیاده و نقصان و غیره) باشد. روایات دلالت دارند که قرآن در بدو نزول بر یک حرف واحد نازل شده است که غیر از این قرائات بوده است.

اشکال پنجم ایشان این است که بخش قابل توجهی از قرآن کریم مورد اتفاق قراء است و اختلافی در قرائت آن وجود ندارد. اگر این موارد اتفاقی را به اقسام هفتگانه فوق اضافه کنیم، تعداد حروف قرآن به هشت افزایش می یابد، نه هفت حرف.

همچنین، نمی توان نزول جبرئیل (ع) با یک حرف، سپس دو حرف، سپس سه حرف و نهایتاً هفت حرف را به این اختلافات قرائت تطبیق نمود. به عنوان مثال، نمی توان گفت که جبرئیل (ع) یک بار آیه «وَجَاءَتْ سَكْرَةُ الْمَوْتِ بِالْحَقِّ» را به همین صورت نازل کرد و بار دیگر آن را به صورت «وَجَاءَتْ سَكْرَةُ الْحَقِّ بِالْمَوْتِ» نازل نمود.

7. لهجات (مانند فتح، اماله، ترقیق و تفخیم).

آیت الله خویی (ره) معتقدند که تقسیم صحیح اختلاف در هیئت، همان تقسیم ارائه شده توسط ایشان است. به این معنا که اختلاف در هیئت یا دون المادة است، یا دون الهیئة است، یا در هر دوی آنها وجود دارد. تفاوتی بین فعل و اسم در این تقسیم وجود ندارد.ایشان در ادامه، اختلاف در لهجه را از مقوله اختلاف در قرائت خارج می دانند. به نظر ایشان، قرائت به معنای تفاوت در خود کلمه است، نه در نحوه تلفظ آن. به عنوان مثال، تلفظ «قاف» به صورت «کاف» اختلاف در لهجه است، نه قرائت. «اسهد بلال» همان «اشهد بلال» است و نمی توان گفت که بین قرائت بلال و دیگران اختلاف در قرائت وجود دارد، بلکه اختلاف در لهجه است. لذا، ایشان معتقدند که ذکر اختلاف در لهجه در زمره اقسام اختلاف قرائت صحیح نیست.

مرحوم آیت الله خویی (ره) در نقد این معنا می فرمایند که اولاً، این معنا خلاف ظاهر روایات است. ثانیاً، این معنا یک قول مستقل محسوب نمی شود، زیرا صرفاً دلالت بر کثرت دارد و باید یکی از معانی دیگر را به عنوان مصداق آن کثرت بیان نمود.

در اینجا، لازم است به اشتباهی که برخی مرتکب شده و با سخنان خود، اعتقاد متدینین به قرآن کریم را متزلزل کرده اند، اشاره کنم. قرآن کریم به همین صورتی که به دست ما رسیده است، از طریق ادله ای بالاتر از تواتر ثابت شده است. به این معنا که الفاظ و آیات قرآن کریم، بدون هیچ گونه زیاده و نقصانی، دقیقاً همان چیزی است که از زمان رسول اکرم (ص) به دست ما رسیده است. بحث در مورد معتبر بودن قرائت حفص و عادل یا فاسق بودن حفص، هیچ ارتباطی به تحریف قرآن ندارد. تحریف قرآن به معنای جابجایی یا کم و زیاد کردن کلمات است. ما معتقدیم که این قرآن، به صورت قطعی و از طریق هزاران و میلیون ها انسان، از زمان رسول خدا (ص) به دست ما رسیده است. همانطور که در مورد اشعار امرء القیس می گوییم که قطعاً از اوست، قرآن کریم نیز قطعاً همان چیزی است که بر قلب مبارک پیامبر اکرم (ص) نازل شده است. در مورد اصل این قرآن، حتی نمی گوییم متواتر است، بلکه می گوییم از واضحات و بدیهیات است. همانطور که اگر خبری توسط 50 خبرگزاری معتبر نقل شود، آن را متواتر نمی دانیم، بلکه از واضحات می دانیم، قرآن کریم نیز چنین است. بنابراین، نباید با طرح بحث قرائات پنجگانه یا ششگانه و عادل یا فاسق بودن قراء، به ساحت مقدس قرآن کریم خدشه وارد کنیم.

رابعاً، اگر منظور از قرائات سبعه، قرائت برخی از کلمات قرآن کریم بر هفت وجه باشد، باز هم ایراد وارد است، زیرا در برخی از کلمات قرآن، تعداد قرائات بسیار بیشتر از هفت مورد است. به عنوان مثال، کلمه «عبد الطاغوت» 22 قرائت دارد و کلمه «اف» بیش از 30 قرائت دارد. لذا، اینکه بگوییم مراد از «سبعة أحرف»، قرائات هفتگانه متواتر است، با اشکالات متعددی مواجه است.

[1] ‏خوئی، ابوالقاسم، «البیان في تفسیر القرآن: المدخل، فاتحة الکتاب»، ص 188.

منابع
خوئی، ابوالقاسم، البیان في تفسیر القرآن: المدخل، فاتحة الکتاب، قم - ایران، مؤسسة إحياء آثار الامام الخوئي، بی‌تا.