نسبت به اين كلمه ما طاب لكم من النساء عرض كرديم كه مشهور معنا كرده‌اند به اينكه طاب به معناي حلَّ است؛ ما حل لكم من النساء. در مقابل برخي مانند فخر رازي طاب را به معناي همان طيب نفس معنا كرده و گفت است كه فل اولي حمل تيب علي استطاع نفس و ميل القلب. كلمه طاب را معنا كنيم بر آنچه كه نفس ميل به او دارد و مورد تمايل نفس است. گرچه دو دليلي كه فخر رازي اقامه كرد بر اينكه طاب به معناي حلَّ در اينجا نمي‌تواند باشد آن دو دليل را ما مورد مناقشه قرار داديم إن ما ظاهر اين است كه اصلاً طيّب اين چنين نيست كه معناي لغوي او به معناي حلال باشد. اگر طاب در لغت به معناي حلَّ آمده باشد آنوقت اين كلام مشروح كلام صحيح مي‌شود و اگر به معناي حلًّ نيامده باشد خوب ما روي چه ملاكي بياييم كلمه طاب را به معناي حلَّ در اينجا معنا كنيم. در برخي آيات قرآن اين تعبير است كه خداوند طيبات را براي شما حلال كرده و خبائث را حرام كرده؛ يحرم عليهم الخبائث و از آنطرف حلال فرموده طيبات را بعضي از آيات قرآن اين مضمون را دارد. خوب اين تعبير كه بگوييم خداوند حلال كرده طيبات را، اين اگر طيب را به معناي حلال بگيريم معنايش اين است كه خداوند حلال را براي شما حلال كرده! ظاهر اين است كه طيب يعني آنچه كه موافق با نفس است به حسب فطرت به حسب آن غريزه واقعي كه در نفس انسان قرار داده شده. انسان آنچه كه منافرت با نفس انسان دارد از خبائث است. مثلاً لجن يا سمومات يا آنچيزهايي كه از بين رفته يا از اين قبيل كه منافرت با نفس دارد و نفس اوليه انسان به حسب طبيعي ميل به آن ندارد اين ازش تعبير به خبيث مي‌شود. و طيب يعني آنچه كه نفس انسان به حسب اولي تمايل به او دارد. بنابراين اين كلمه طاب در اينجا را ما مشكل است كه حمل بر حل كنيم و در نتيجه همان كلام فخر رازي را ولو اينكه آن دو دليلي كه بر رد حل آورد جواب داديم، إن ما حرف اصلي اين است كه حل نه در لفت يعني طاب و نه در استعمالات قرآن كلوا من طيبات ما رزقناكم؛ يحرم عليهم الخبائث؛ و بعد مي‌فرمايد حلال كرد بر شما طيبات را. اينها بيشتر استعمال شده است در آنچه كه نفس انساني به حسب ذات و فطرت ميل به آن دارد، آنوقت چون نفس مرد و طبيعت مرد به حسب اولي تمايل به زن دارد و نياز به زن دارد خداوند مي‌فرمايد كه فنكحوا ما طاب لكم من النساء؛ آنچه كه براي شما طيب است، يعني مورد ميل نفس شماست از ميان زنان. به عبارتٍ اخري اين من النساء بياني براي ما طاب است يعني آنچه كه شما تمايل داريد از زنان حالا مثني و ثلاث و رباع. شما طاب را بخواهيد به معناي حلّ بگيريد يا بايد در لغت معنا شده باشد يا در خود قرآن. در خود قران در موارد زيادي كلمه طيب استعمال شده به معناي حلال نيست. مي رسيم به اين كلمه مثني، وثلاث و رباع و اين را معنا كنيم و بعد كه اين را معنا كرديم و إن خفتم ان لا تعدلوا فواحد؛ آن را هم بايد بحث كنيم كه اگر كسي خوف دارد بيش از يكي ازدواج كرد باطل است بر طبق آيه شريفه يا اينكه نه باطل نيست. كلمه مثني اين معدول است و از الفاظ اعداد است. مثني به معناي إثنين إثنين است. معدول إثنين مي‌شود مثني . معدول ثَلاث ثَلاث مي‌شود ثُلاث و معدول اربع اربع مي‌شود رباع و معدول هم كه مي‌دانيد از الفاظ غير منصرف است كه يكي از جهات غير منصرف همين معدول بودنش است. اين از الفاظ اعداد. مثني يعني اثنين اثنين. ثلاث يعني سه‌تا سه‌تا، رباع هم يعني چهارتا چهارتا. اولين بحث در اينجا اين است كه اين واو در اينجا به چه معناست. واو معناي اوليه واو جمع است. جاء زيدٌ‌ و امرٌ. يعني هر دو آمدند. آيا واو در اينجا همان معناي جمعي را دارد؟ خوب اگر معناي جمعي را داشته باشد اگر بگوييم مثني يعني اثنين، ثلاث يعني ثلاث، دو و سه مي‌شود پنج و چهار مي‌شود نُه. اگر بگوييم خوب نه مثنا معدول اثنين است يعني دوتا دوتا مي‌شود چهار؛ و شش، ده؛ و هشت، هجده؛ و عجيب اين است كه در ميان قدماي از زيديه طائفه‌اي هستند به نام قاسميه. حالا قاسميه هم شايد يكي از اولاد زيد بوده، حالا اولاد با واسطه يا بي واسطه به آنها نسبت داده‌اند كه به استناد به اين آيه شريفه گرفتن نه زن جايز است. برخي ها هم گفته‌اند نه، آنها حتي تا هجده زن را هم جايز مي‌دانند. إن ما اين يك نسبتي است كه خود بزرگان زيديه از اين نسبت تبري جسته‌اند . گفته‌اند ما اصلاً چنين حرفي را نداريم و از آن زمان علمايي از اهل سنت مثل همين صاحب معجم الكبير و تفسير معجم طبراني كه متوفي 360 هجري است در تفسيراش مي‌گويد: و قال بعض الروافض كانه يجوز التزويج زائدتاً علي الاربع الي تسعٍ او الي ثمانية عشر. در حاليكه اصلاً چنين چيزي نيست و همينطور كه زمان پيش رفته است آمده تا اين كتب اخير مفسرين اهل سنت، اصلاً ديگر بعضش را هم انداخته‌اند و مي‌گويند روافض زائد بر چهارتا جايز است، نسبت مي‌دهند به همه شيعه. خوب اين يك اتهامي است مانند ساير اتهإن ماتي كه بلد هستند و براي اينكه قدرت مقابله با مكتب حق را ندارند دنبال اين هستند كه يك اتهإن ماتي را به مذهب اهل بيت عليهم‌السلام بزنند. مثل مسئله تحريف كه در اين مسئله اولين كسي كه قائل به تحريف قرآن بوده خود خليفه دوم بوده است. خليفه دوم ادعا كرد در زمان پيامبر آيه‌اي در قرآن بوده: الشيخ والشيخ اذا زنيا فرجموهما البتة. و بعد اين آيه حذف شده است. آيه معروف به آيه رجم است كه عمر ادعا كرده اين در قرآن بوده و بعداً تحريف شده و بعضي از موارد ديگر. ببينيد قرطبي كه خوب تفسير قرطبي بيشتر هم در آيات الاحكام هم مطالب خوبي دارد در جلد پنجم صفحه 17 در آنجا مي‌گويد اعلم أن هذا العدد يعني مثني و ثلاث و رباع لا يدلّ علي اباحة تسعٍ. دلالت بر جواز نه تا زن ندارد، كما قاله مَن بَعُدَ فهمه للكتاب والسنه و أعرَضَ إن ما كان سلف هذه الامة و زَعَمَ أنّ الواو جامعه و اَزَدَ ذالك. مي‌گويد كسي كه فهمش از قرآن و سنت دور است و از كلام سلف اعراض كرده و گفته واو در اين آيه واو جمع است و آمده تأييد آورده كه پيامبر هم نه تا زن گرفته و بعد مي‌گويد: والذي سار الي هذه الجهاله و قال هذه المقاله الرافضه. در حاليكه از ميان فقهاي إن ماميه از سيد مرتضي و قبل از سيد مرتضي و بعد از سيد مرتضي احدي از فقهاي ما اين فتوا را نداده‌اند كه زائد بر اربع جايز است. به قومي از زيديه يعني گروهي از زيديه نسيت داده‌اند آن هم علماي زيديه تبري جسته‌اند از اين مطلب و گفته‌اند اين نسبت، نسبت باطلي است و بعد مي‌گويد: و ذهب بعضهم الي أقبح من ذلك، بعضي‌شان قبيح تر از آن حرف زده‌اند فقالوا باباحة الجمه بين ثمان عشره. بين هجده تا و هذا كله جهل بالسان ولغه و مخالفة لاجماع الامة. خوب حالا نكته اول اين است كه اين نسبت يك افترا است. شما فتاواي فقهاي ما را ببينيد. هيچ فقيهي پيدا نمي‌كنيد كه فتوا داده باشد به اين كه زائد بر اربع جايز است. حالا با قطع نظر از اين مطالبي كه اين‌ها دارند اين مثني دلالت بر اثنين اثنين دارد. آنوقت معناي آيه چيست؟ معناي آيه اين است كه فنكحوا ما طاب لكم من النساء. حالا باز قبل از اين اينكه اين را ذكر كنيم وقتي دارد اين را بيان مي‌كند مي‌گويد: و زعم أن الواو جامعة، شيخ طوسي در تهذيب ج 7 ص 294 مي‌گويد: والواو هنا به معنا او بلا خلاف. يعني خلافي اصلاً بين ما شيعه نيست. البته ما الان واو را به يك معناي ديگري خواهيم كرد به معني أو نيست به نظر ما، ولي كسي كه بيايد بگويد واو براي جمع است يعني دوتا و سه‌تا و چهارتا كه بشود نه تا يا چهارتا و شش‌تا و هشت‌تا كه بشود هجده تا احدي از علماي إن ماميه چنين مطلبي را نگفته‌اند. اگر واو را در اينجا به معناي جمع گرفتيم، يا نه مي‌شود يا هجده تا اينجا دو احتمال است. احتمال سوم در آيه اين است كه واو به معناي أو باشد، خوب اگر به معناي او باشد معنايش چيست؟ يعني يا دوتا يا سه تا يا چهارتا. اين به حسب ابتدايي خوب مي‌گوييم مردها يا دوتا زن بگيرند يا سه تا يا چهارتا گرچه اين ديگر آنكه احتمال بر زياد بر چهار تا درش باشد معنا ندارد إن ما وقتي مي‌گويد أو يك معنايي كه در اينجا به ذهن مي‌آيد يعني مرها يكي از اينها را اختيار بايد بكنند. يا دو تا يا سه تا يا چهار تا، اگر يك مردي دو تا گرفت ديگر سه نبايد بگيرد،‌ اگر يك مرد سه تا گرفت ديگر نمي‌تواند چهار تا بگيرد. در حاليكه اين هم خلاف فقه است، مرد مي‌تواند دوتا بگيرد بعد كه دوتا دارد اضافه كند سه تا بگيرد، وقتي سه تا گرفت اضافه كند چهار تا بگيرد. چه بايد در اين‌جا بياييم بيان كنيم؟ بايد در اينجا بگوييم واو به معناي همان جمع است نه اينكه بياييم واو در اينجا به معناي أو است. نه واو به معناي تخيير و به معناي أو نيست إن ما چون خطاب آيه فنكحوا نسبت به جميع است آيه در مقام توزيع نسبت به نوع رجال است. كلامي را عرض مي‌كنم كه صاحب كتاب مسالك الافهام دارد، مي‌فرمايد: و معنا هل متبادر الي الفهم، ألإذن لجميع الناكحين الذين يريدون الجمع بين النساء عن ينكح كل واحد منهم ما شاء من العدد، متفقين او مختلفين. خطاب به جمع است. فنكحوا ما طاب لكم من النساء كه ديروز عرض كرديم بدل مطاب است. به جميع مي‌فرمايد دوتا دوتا يا سه‌تا سه‌تا يا چهارتا چهارتا. اين دوتا دوتا را اول روشن كنيم. اگر يك مالي مثلاً يك صدهزار درهم است كسي آمد گفت اين صدهزار درهم را درهيمن درهمين تقسيم بكنيم. درهمين درهمين يعني به هر نفر دو نفر. درهيمن درهمين يعني در همه هر نفري هم دو درهم. اينجا خطاب به جميع است، هر كسي كه مي‌خواهد نكاح كند جايز است كه يا دوتا بگيرد، خوب دوتا دوتا يعني زيد دوتا بگيرد، امر دوتا بگيرد، بكر دوتا بگير، هر كدام يكي از ناكحين دوتا بگيرد. دوتا دوتا معنايش اين است زيد، امر، بكر هر كدام دوتا. و ثلاث هر كدام خواستند سه‌تا بگيرند و رباع هر كدام خواستند چهارتا بگيرند يعني دارد مي‌گويد لكل واحد من الناكحين عن ينكح إن ما دوتا إن ما سه‌تا و إن ما چهارتا. اول معنا را خوب روشن كنيم. آيه در مقام اين است مي‌خواهد بفرمايد هر كسي كه مي‌خواهد نكاح كند. دوتا إن ما يعني هر كدام يكي از اين ناكحين مي‌تواند دوتا بگيرد مي‌تواند سه‌تا بگيرد مي‌تواند چهارتا بگيرد و مي‌شود مختلف هم باشد. يعني زيد دوتا بگيرد امر سه تا و بكر هم چهار تا بگيرد. ببينيد ما بايد تمام اين صور را ببينيم چطور مي‌شود. يك صورت كه هر كسي كه بخواهد دو تا بگيرد هركسي بخواهد سه‌تا بگيرد و هر كسي بخواهد چهار تا بگيرد، اين يك.