بررسی دلالت آیات قرآن بر استحباب نکاح

اشکال آیه سوره‌ی آل‌عمران بر دلالت قرآن بر استحباب نکاح

 اگر نکاح فی حد نفسه مستحب است، چرا خداوند حصور بودن او را مدح کرده است؟ جواب اول از این اشکال همین بیانی است که ما گفتیم که اصلا در قرآن مستحب بودن نکاح استفاده نمی‌شود. اگر در خود قرآن استحباب نکاح مضمون آیه‌ای بود، آن وقت این سؤال پیش می‌‌آمد که بگوییم چیزی که در یکجا خداوند فرموده مستحب است، این جا چطور می‌‌تواند بر خلافش آن را به عنوان مدح برای یحیی ذکر کند؛ اما وقتی می‌‌گوییم در قرآن نکاح به عنوان یک فعل مستحب مطرح نشده است، حصور بودن هیچ منافاتی با آن ندارد. مؤید این مطلب آن که روایات متعدد هست که پیامبر اکرم(ص) تصریح فرمودند النکاح سنّتی معنای «سنّتی» این است که جزء سننی که خود من آوردم استحباب نکاح است. اضافه‌ی سنت به پیامبر این را تأیید می‌کند؛ ـ (حالا بحث‌های اصولی را نمی‌‌خواهم مطرح کنم.

در اصول می‌‌گوییم اینها مفهوم ندارد؛ مفهوم لقب بگیریم یا مفهوم وصف بگیریم که اینها را بیشتر در باب مفهوم لقب مطرح می‌‌کنند و شما بفرمایید مفهوم لقب را هیچ یک از اصولی‌ها قائل نیست. ولی اشعار به این دارد که یک اضافه‌ای به پیامبر دارد.) جواب دوم این است که حصور را به «ممتنع عن النساء» معنا نکنیم؛ بلکه بگوییم حصور یعنی کسی که از شهوات و اهوای شیطانی منزجر است؛ نه اینه کسی که زن نمی‌‌گیرد. جواب سوم این است که حالا این یک مدحی است که مربوط به زمان خود حضرت یحیی است؛ و منافات ندارد که در زمان پیامبر خاتم(ص) نکاح یک امر مستحبی شده باشد. ممکن است که در آن زمان حصور بودن رجحان داشت، اما وقتی که به زمان اسلام رسیدیم، آنچه که استحباب دارد نکاح باشد. و کیف کان، آنچه که دلالت خیلی روشنی بر استحباب نکاح دارد، روایات فراوانی است که در کتب فریقین از پیامبر اکرم و ائمه معصومین صادر شده است.

بیان مرحوم طبرسی در معنای واژه‌ی حصور

یک معنای سومی‌‌هم ذکر کرده که: و قیل الحصور الذی لا یدخل فی اللعب والأباطیل کسی که در لعب و اباطیل خودش را وارد نمی‌‌کند. وقیل هو العنین معنای چهارم حصور عنین است. اینجا دیگر آن اشکالی که برای مطلب اول بود به طریق اولی می‌‌آید؛ که عنین یک نقصی است در انسان و مرحوم طبرسی نیز به آن اشاره کرده است وهذا لا یجوز علی الأنبیاء وأنّه عیب وذمّ در حالی که خداوند در این آیه شریفه در مقام مدح است. به نظر ما، بهترین بیان این است که اصلاً نگوییم خود کتاب دلالت بر استحباب نکاح دارد تا گرفتار شویم بگوییم پس با این آیه چه کنیم. این اولین مطلبی است که در این آیه وجود دارد و مطلب مهمی‌‌ هم هست؛ که من در کتب آیات الاحکام نگاه کردم، دیدم کسی به این مطلب تصریح کرده است. اینکه گاه اینها را عرض می‌‌کنم، برای این است که آقایان یک مقدار دقت بیشتری کنند، ببینند این حرف درست است یا نه؟ نه برای جهات دیگر؛ و من خودم اینطور نیست که مطلبی را که عرض می‌‌کنم، به آن اکتفا کنم. انسان باید این مباحث را دائماً دنبال کند؛ قرآن چیزی است که به این زودی انسان نمی‌‌تواند به یک نتیجه روشنی برسد، بگوید نتیجه همین است و غیر از این نیست.!

بیان معنای سوم برای «صالحین»

سؤال این است که چه قرینه‌ای بر این معنا داریم؟ صالح به معنای متقی آمده است، اما در لغت صالح به معنای مؤمن نداریم. یعنی صالح یک مرتبه‌ی متأخّر از مؤمن است؛ مؤمن اگر عمل صالح انجام داد، می‌‌شود صالح. صالح به معنای مؤمن، نه در لغت آمده و نه در استعمالات قرآن. هیچ وجهی ندارد که صالح را به این معنا ذکر کنیم. ثانیا سؤال این است که نسبت به غیر مؤمنین، آیا انکاح آنها استحباب ندارد؟ یعنی اگر مقدمات نکاح غیر از مؤمنین از عبید و اماء را فراهم کردند، این انکاح یک کار معمولی مثل سایر مباحات است؟

نمی‌توانیم به این معنا ملتزم شویم؛ نمی‌‌شود ملتزم شد که انکاح غیر مؤمنین در نظر شارع هیچ فرقی نمی‌‌کند و مثل سایر مباحات است. لذا، این دو اشکال را دارد. اشکال اوّل این است که صالح به معنای ایمان نه در قرآن و نه در لغت ذکر نشده است؛ و اشکال دوم این است فی نفسه بعید است که صالحین را در اینجا به معنای مؤمنین معنا کنیم. نتیجه همان است که ما به تبع مرحوم علامه، در اینجا به قرینه مناسبت حکم و موضوع، صالح را به معنای دوّم می‌گیریم؛ یعنی کسانی که برای اقامه حقوق نکاح صلاحیت دارند. آنها را انکاح کنید. اما بحثی که آن روز در خاتمه مطالب عرض کردیم، این بود که آیا انکاح یک حکم مولوی وجوبی است؟ که گفتیم اجماع بر خلافش است و وجوبی در کار نیست. حال، آیا استحباب مولوی است یا اینکه نه، « إِن یَکُونُوا۟ فُقَرَآءَ یُغْنِهِمُ ٱللَّهُ مِن فَضْلِهِۦ » قرینه بر ارشادی بودن آن است؟ مردم می‌‌دیدند ایامی‌‌ یا عبید و اماء به خاطر فقر قدرت بر نکاح ندارند و لذا نمی‌‌رفتند مقدمات نکاح اینها را فراهم کنند. آیه آن‌ها را ارشاد می‌‌کند که شما به خاطر فقر نترسید؛ اگر اینها فقیر باشند، خداوند اینها را از فضلش بی‌نیاز می‌کند. البته اینجا یک بحثی دارد که آیا این قسمت آیه ـ «أن یکونوا فقراء یغنیهم الله من فضله» می‌‌تواند قرینه برای ارشادی بودن باشد یا نه؟ اینجا ما از آیه استحباب انکاح را بدون تردید استفاده می‌‌کنیم؛ إِن یَکُونُوا۟ فُقَرَآءَ یُغْنِهِمُ ٱللَّهُ مِن فَضْلِهِۦ  قرینه بر ارشادی بودن نیست. 

وصلّی الله علی سیّدنا محمّد وآله الطاهرین.