موضوع: وضع
تاریخ جلسه : ۱۴۰۰/۱/۱۴
شماره جلسه : ۱۰۳
-
ماهیت خبر و انشاء
-
ثمرات بحث از ماهیت خبر و انشاء
-
مبانی مختلف در حقیقت انشاء
-
مبنای مشهور و بررسی آن
-
اشکال اول بر نظریه مشهور
-
جواب از اشکال اول بر نظریه مشهور
-
اشکال دوم بر نظریه مشهور (مرحوم اصفهانی«ره»)
-
جواب از اشکال دوم بر نظریه مشهور
-
اشکال سوم بر نظریه مشهور
-
جلسه ۲۱
-
جلسه ۲۲
-
جلسه ۲۳
-
جلسه ۲۴
-
جلسه ۲۵
-
جلسه ۲۶
-
جلسه ۲۷
-
جلسه ۲۸
-
جلسه ۲۹
-
جلسه ۳۰
-
جلسه ۳۱
-
جلسه ۳۲
-
جلسه ۳۳
-
جلسه ۳۴
-
جلسه ۳۵
-
جلسه ۳۶
-
جلسه ۳۷
-
جلسه ۳۸
-
جلسه ۳۹
-
جلسه ۴۰
-
جلسه ۴۱
-
جلسه ۴۲
-
جلسه ۴۳
-
جلسه ۴۴
-
جلسه ۴۵
-
جلسه ۴۶
-
جلسه ۴۷
-
جلسه ۴۸
-
جلسه ۴۹
-
جلسه ۵۰
-
جلسه ۵۱
-
جلسه ۵۲
-
جلسه ۵۳
-
جلسه ۵۴
-
جلسه ۵۵
-
جلسه ۵۶
-
جلسه ۵۷
-
جلسه ۵۸
-
جلسه ۵۹
-
جلسه ۶۰
-
جلسه ۶۱
-
جلسه ۶۲
-
جلسه ۶۳
-
جلسه ۶۴
-
جلسه ۶۵
-
جلسه ۶۶
-
جلسه ۶۷
-
جلسه ۶۸
-
جلسه ۶۹
-
جلسه ۷۰
-
جلسه ۷۱
-
جلسه ۷۲
-
جلسه ۷۳
-
جلسه ۷۴
-
جلسه ۷۵
-
جلسه ۷۶
-
جلسه ۷۷
-
جلسه ۷۸
-
جلسه ۷۹
-
جلسه ۸۰
-
جلسه ۸۱
-
جلسه ۸۲
-
جلسه ۸۳
-
جلسه ۸۴
-
جلسه ۸۵
-
جلسه ۸۶
-
جلسه ۸۷
-
جلسه ۸۸
-
جلسه ۸۹
-
جلسه ۹۰
-
جلسه ۹۱
-
جلسه ۹۲
-
جلسه ۹۳
-
جلسه ۹۴
-
جلسه ۹۵
-
جلسه ۹۶
-
جلسه ۹۷
-
جلسه ۹۸
-
جلسه ۹۹
-
جلسه ۱۰۰
-
جلسه ۱۰۱
-
جلسه ۱۰۲
-
جلسه ۱۰۳
-
جلسه ۱۰۴
-
جلسه ۱۰۵
-
جلسه ۱۰۶
-
جلسه ۱۰۷
-
جلسه ۱۰۸
-
جلسه ۱۰۹
-
جلسه ۱۱۰
-
جلسه ۱۱۱
-
جلسه ۱۱۲
-
جلسه ۱۱۳
-
جلسه ۱۱۴
الحمدلله رب العالمين و صلى الله على سيدنا محمد و آله الطاهرين
ماهیت خبر و انشاء
بحث گذشته، فرق میان جملات و صیغ مشترک بین خبری و انشائی بود. به دنبال این بحث، یک بحث کلیتری مطرح است که ماهیت انشاء و خبر چیست؟این بحث در کلمات متقدمین مانند قوانین الاصول، فصول و قبل از آن مثل الذریعة مرحوم سید مرتضی (ره) وجود ندارد و به صورت عمده در کلمات متأخرین مطرح شدهاست.
مرحوم آخوند (ره) این بحث را در مقدمات کفایه ذکر نکرده و آنرا در جهت رابعه از مباحث ماده امر آوردهاند. ایشان همچنین در فوائد الاصول نیز این بحث را در یکی از فوائد ذکر فرمودهاند.
ثمرات بحث از ماهیت خبر و انشاء
ثمره اول: در بحث عقود و ایقاعات این بحث وجود دارد که آیا تعلیق در عقود و ایقاعات صحیح است یا خیر؟ امکان دارد گفته شود که طبق برخی مبانی در باب انشاء، تعلیق در باب عقود صحیح است و طبق برخی مبانی صحیح نیست.
ثمره دوم: در عقد فضولی این بحث وجود دارد که آیا اجازه مالک در عقد فضولی نیازمند انشاء است یا رضایت قلبی کافی است. یعنی آیا انشاء متقوم به لفظ است یا خیر؟!
ثمره سوم: مرحوم محقق اصفهانی (ره) در تفسیر روایت نبوی معروف «لا تبع ما لیس عندک» و در بحث بیع فضولی این مسئله را مطرح مینماید که مراد از بیع منهی عنه، کدامیک از بیع حقیقی و تملک واقعی و یا نقل و انتقال و بیع انشائی است؟! پس ایشان بیع را به بیع حقیقی و انشائی تقسیم نمودهاست.
برخی اعلام به جهت مبنای خاصی که مرحوم اصفهانی (ره) در باب حقیقت انشاء دارد این اشکال را مطرح نمودهاند که این تقسیم طبق مبنای شما در باب انشاء صحیح نیست، اما روی مبنای مشهور صحیح است.
ثمره چهارم: مرحوم محقق نائینی (ره) در مورد حدیث رفع میفرماید: پیامبر اکرم (صلي الله عليه وآله) در مقام إخبار از واقع یا رفع تکوینی نیستند؛ بلکه مراد از رفع، رفع تشریعی یا انشائی است.[1] برخی در مقام اشکال به ایشان میگویند: این تفسیر برای حدیث مذکور با مبنای شما در باب حقیقت انشاء سازگاری ندارد.
ثمره پنجم: طبق برخی مبانی در باب انشاء، انشاء منحصر به لفظ خواهد شد و یا نهایت فعل را نیز شامل میشود، اما شامل کتابت نمیشود. اما بحث واقع شدهاست که آیا انسان با کتابت نیز میتواند انشاء نماید یا خیر؟[2]
مبانی مختلف در حقیقت انشاء
اما طبق بیان مرحوم امام خمینی (ره) که ایشان منکر وجود نسبت در جملات حملیه چه به حمل اولی و چه به حمل شایع صناعی هستند، خبر حکایت از اتحاد و هو هویت دارد.
اما در حقیقت انشاء بین اعلام اختلاف وجود دارد و مجموعاً چهار قول قابل اعتناء وجود دارد: الف- مبنای مشهور ب- مبنای مرحوم آخوند (ره) ج- مبنای مرحوم محقق اصفهانی (ره) د- مبنای مرحوم محقق خوئی(ره).
مبنای مشهور و بررسی آن
مشهور برای حقیقت انشاء دو خصوصیت را بیان نمودهاند: الف- ایجاد معنی به سبب لفظ مانند عقد یا ایجاد معنی به سبب فعل مانند معاطات. ب- ایجاد معنی در عالم اعتبار.
در توضیح مبنای مشهور میتوان گفت: معنای مدنظر تا پیش از انشاء در عالم اعتبار موجود نیست اما زمانیکه انشاء واقع میشود این معنا نیز در عالم اعتبار موجود میشود.
از خصوصیت دوم میتوان استفاده نمود که انشاء متعلق به اموری است که قابلیت اعتبار دارند؛ در نتیجه شامل اموری که قابلیت اعتبار ندارند نیست؛ مثلاً نمیتوانیم بگوئیم آب، آتش، سرما و... را اعتبار کن چون اینها قابلیت اعتبار ندارند.
در مقابل اموری هستند که هم عنوان تکوینی و هم عنوان اعتباری دارند؛ مانند ملکیت که هم به سبب اسباب تکوینی اختیاری مانند حیازت و هم به سبب اسباب تکوینی غیر اختیاری مانند ارث بوجود میآید و هم به سبب اسباب اعتباری مانند لفظ «بعت و اشتریت» حاصل میشود.
اشکال اول بر نظریه مشهور
مورد اول: در جایی که کسی چیزی را برای مرتبه دوم انشاء مینماید، نزد عرف هر دو به طور مسلم انشاء هستند اما تنها در مرتبه اول چیزی در عالم اعتبار موجود میشود؛ مثلاً زمانیکه مولی در مرتبه میگوید «إضرب»، طلب ضرب بر عهده مکلف از طرف مولی در عالم اعتبار ایجاد میشود. اما اگر مولی برای مرتبههای بعد بگوید «إضرب»، چه چیزی میخواهد در عالم اعتبار موجود شود؟! در حالیکه مرتبههای بعد تأکید انشاء هستند.
مورد دوم: زمانیکه شخصی در مورد مالی که میداند برای او نیست بیعی را واقع مینماید، در عالم اعتبار چیزی موجود نمیشود و ملکیتی برای مشتری در عالم اعتبار موجود و حاصل نمیشود؛ در حالیکه عرف میگوید غاصب انشاء نموده و این جنس را فروختهاست.
مورد سوم: در مورد بیع صبی و مجنون نیز هر چند عنوان انشاء صادق است، اما با بیع صبی یا مجنون نقل و انتقالی در عالم اعتبار واقع نمیشود.
خلاصه اینکه در مواردی عرفاً انشاء حاصل میشود، در حالیکه در عالم اعتبار چیزی موجود نشدهاست. اما مشهور انشاء را به ایجاد معنی به سبب لفظ در عالم اعتبار معنا نمودهاند.
جواب از اشکال اول بر نظریه مشهور
اشکال دوم بر نظریه مشهور (مرحوم اصفهانی«ره»)
به بیان دیگر ایجاد معنا به سبب لفظ امری غیر معقول است به این جهت که معنا یا از امور تکوینیه و یا از امور ذهنیه است که هر کدام سبب خاصی برای خود دارند.
جواب از اشکال دوم بر نظریه مشهور
مراد مشهور این است که لفظ نقش مقتضی را داشته و برای ایجاد، شارع یا عقلا با در نظر گرفتن سایر شرائط باید اعتبار مذکور را در خارج ایجاد نمایند؛ پس اگر سایر شرایط وجود داشت و مانعی نیز نبود، آن را در عالم اعتبار، اعتبار میکنند.
اشکال سوم بر نظریه مشهور
[1] ـ «فتحصّل ممّا ذكرنا: أنّ «الرفع» في الحديث المبارك بمعنى «الدفع» في جميع الأشياء التسعة، و لا يلزم من ذلك تجوّز و لا حمل اللفظ على خلاف ما يقتضيه ظاهره...» فوائد الاصول، ج3، ص: 341.
[2] ـ در مورد مسئله حجّیت کتابت در فقه اسلامی، ما در حدود بیست سال پیش مقالهای را در کنگره مرحوم مقدس اردبیلی نگاشتیم که این مقاله در کتاب «رسائلٌ فی الفقه و الاصول» نیز آمدهاست. در آن مقاله به تأثیر اختلاف مبانی در انشاء با تحقق انشاء به سبب کتابت اشاره نمودهایم.
نظری ثبت نشده است .