بسم الله الرّحمن الرّحيم
الحمدلله رب العالمين و صلي الله علي سيدنا محمد و آله الطاهرين

ما از ناحیه‌ی سید جواب می‌دهیم که این را ملتزم می‌شویم، اصلاً در اعتباریات بی‌خود اسم سبب را می‌آورید، اسم شرط را می‌آورید! همین است که ما را گرفتار این اشکالات کرده است. یک لفظ این‌قدر ذهن فقها و بزرگان را در گیر خود کرده است. از اول بی‌خود گفتیم شرط، چه لزومی دارد که ما بگوئیم غسل لیلی، شرط برای صحّت صوم ماضی است، تعبیر به شرط نکنیم و بگوئیم شارع گفته اگر می‌خواهی این را از تو قبول کنم، باید آن نیز بعدش بیاید. اگرچه تعریف شرط اصطلاحی بر آن صدق نکند.

پس باید این را نیز بگوئیم که با بررسی کلمات فقیهان از جمله مرحوم امام خمینی، ایشان گاهی اوقات تعبیر به علّت کردند، گاهی اوقات تعبیر به شرط کردند، گاهی اوقات به سبب تعبیر کردند که باید گفت این الفاظ را بی‌خود در فقه آوردیم و با ورود این الفاظ در فقه، این مباحث مطرح شد.

وصلّی الله علی محمد و آله الطاهرین

[1] ـ «و دعوى: أنّ الشروط الشرعية ليست كالعقلية، بل هي بحسب ما يقتضيه جعل الشارع، فقد يجعل الشارع ما يشبه تقديم المسبّب على السبب كغسل الجمعة يوم الخميس و إعطاء الفطرة قبل وقته فضلًا عن تقدّم المشروط على الشرط كغسل الفجر بعد الفجر للمستحاضة الصائمة، و كغسل العشاءَين لصوم اليوم الماضي على القول به -، مدفوعة: بأنّه لا فرق فيما فرض شرطاً أو سبباً بين الشرعي و غيره، و تكثير الأمثلة لا يوجب وقوع المحال العقلي، فهي كدعوى أنّ التناقض الشرعي بين الشيئين لا يمنع عن اجتماعهما؛ لأنّ النقيض الشرعي غير العقلي. فجميع ما ورد ممّا يوهم ذلك لا بدّ فيه من التزام أنّ المتأخّر ليس سبباً أو شرطاً، بل السبب و الشرط: الأمر المنتزع من ذلك، لكن ذلك لا يمكن في ما نحن فيه، بأن يقال: إنّ الشرط تعقّب الإجازة و لحوقها بالعقد، و هذا أمر مقارن للعقد على تقدير الإجازة؛ لمخالفته الأدلّة، اللّهم إلّا أن يكون مراده بالشرط ما يتوقّف تأثير السبب‌المتقدّم في زمانه على لحوقه، و هذا مع أنّه لا يستحقّ إطلاق الشرط عليه، غير صادق على الرضا؛ لأنّ المستفاد من العقل و النقل اعتبار رضا المالك في انتقال ماله، و أنّه لا يحلّ لغيره بدون طيب النفس، و أنّه لا ينفع لحوقه في حلّ تصرّف الغير و انقطاع سلطنة المالك.» كتاب المكاسب (للشيخ الأنصاري، ط- الحديثة)، ج‌3، ص402‌-401.

[2] ـ نکته: در قوت حاشیه مرحوم سید همین بس که محققینی مثل مرحوم اصفهانی به آن نظر داشته‌اند. محقق اصفهانی که خود در رأس المدققین بوده، کلمات سید را نقل می‌کند.