اشکال دوم و اساسی‌تر این است که روایت حداکثر بر وجوب ترتیب دلالت دارد، نه فوریت قضا. ادعای ملازمه بین ترتیب و فوریت، چه از راه اجماع مرکب و چه به‌نحو فتوایی، از سوی شیخ رد شده و شواهدی بر نقض آن ارائه شده است.همچنین دو قرینه‌ای «دخل وقت المغرب» و تعلیل «لست تخاف فوتها» که مرحوم شیخ برای استحباب رعایت ترتیب بیان کرد، از سوی حضرت استاد مورد مناقشه قرار گرفت و در نتیجه، باید گفت که روایت یا بر وجوب ترتیب دلالت دارد که با ضمیمه اجماع مرکب بر ملازمه بین ترتیب و فوریت می توان به عنوان مستند مضایقه دانست و یا صرفاً استحباب ترتیب را می‌رساند که در این صورت اساساً نمی‌توان از آن برای اثبات قول به مضایقه بهره برد.

برای نمونه، آیه‌ی شریفه‌ی «لا تبطلوا صدقاتکم بالمنّ و الأذى[2]» گویای آن است که منّت گذاشتن و آزار دادن، حتی پس از انفاق، می‌تواند موجب بطلان صدقه شود. به عبارت دیگر، اگر فردی امروز صدقه‌ای بدهد و مدتی بعد بر آن منّت بگذارد، این عمل در نگاه شارع موجب بطلان صدقه تلقی می‌شود. این معنا در عرف نیز پذیرفته‌ شده است. از این رو، ابطال صدقه از طریق منّت و آزار، نمونه‌ای از حبط عمل است؛ این مفهومی است که در متون دینی به‌کرات آمده است. بنابراین نمی‌توان به‌صورت کلی مدعی شد که نیّت بعد از عمل در امور اعتباری بی‌تأثیر است. در واقع، اعتباریات ظرفیت پذیرش چنین تغییراتی را دارند و دایره‌ی تأثیر نیت در آن‌ها گسترده‌تر از حوزه‌های تکوینی است.

اشکالاتی که صاحب جواهر (قدس‌سره) بر این روایت وارد کرده‌اند، که به ترتیب کتاب بیان می کنیم.

نخست از جهت سندی است. البته بررسی دقیق این اشکال را پس از تحلیل محتوای روایت به تفصیل پی خواهیم گرفت تا روشن شود که مراد ایشان از ایراد سندی دقیقاً چیست.[3]

اما نخستین اشکال محتوایی ایشان این است که ذیل روایت دلالت بر وسعت وقت قضا دارد[4]؛ همان‌گونه که پیش‌تر مرحوم شیخ نیز به این نکته اشاره کرده‌اند. در این بخش از روایت آمده است که فردی نماز صبح را خوانده و سپس متوجه شده که نماز مغرب و عشاء را نخوانده است. امام علیه‌السلام در پاسخ به او می‌فرمایند: «منتظر بمان تا شعاع شمس برطرف شود»، و سپس تعلیل می‌کنند به اینکه «لأنک لست تخاف فوتها»؛صاحب جواهر با استناد به این تعلیل می‌فرماید: این فراز به‌روشنی دلالت دارد بر اینکه وقت قضا ضیق نیست؛ زیرا اگر ضیق بود، باید شخص بلافاصله پس از یادآوری، نماز مغرب و عشای قضا شده را به جا می‌آورد و مجاز به تأخیر تا زوال شعاع شمس نبود. بنابراین، این تعلیل و توصیه به تأخیر، مؤید نظریه مواسعه در قضاست.

با این حال، صاحب جواهر این احتمال را تضعیف کرده و تفسیر دیگری را تقویت می‌نماید. به نظر ایشان، تعبیری چون «أیّ ساعةٍ ذکرتها» ظهور در توسعه و وسعت زمانی دارد، به‌گونه‌ای که می‌توان نماز قضا شده را در هر زمانی که به یاد آمد، حتی بعد از عصر نیز به جا آورد. ایشان در تأیید این فهم، به ادامه روایت استناد می‌کنند که در آن آمده است: «ولو بعد العصر، و متی ما ذکرت صلاةً فاتتک صلّیتها». این تعابیر به‌وضوح نشان می‌دهد که الزامی به فوریت در قضا وجود ندارد و هر ساعتی که مکلف متذکر قضا شود، می‌تواند نماز را به جا آورد. از این رو، صاحب جواهر این بخش از روایت را شاهدی بر بطلان نظریه مضایقه می‌داند.

در جمع‌بندی، صاحب جواهر احتمال اول را از دو احتمال دیگر ارجح می‌داند؛ زیرا نه مستلزم طرح روایت است (برخلاف احتمال دوم) و نه مستلزم خلاف ظاهر روایت (برخلاف احتمال سوم). وی نتیجه می‌گیرد که حمل روایت بر مغرب لیلة سابقة، اولی و اقرب به مقصود است.

نتیجه آنکه معارضه‌ای که صاحب جواهر در خصوص مورد این روایت (نماز مغرب و عشاء) مطرح کرده، پذیرفته نیست، و این روایت مانع تمسک به روایات دال بر مواسعه نخواهد بود.

صاحب جواهر در پایان تاکید می‌کند که عدول نه مختص قائلان به مضایقه است و نه به‌طور کلی از مواسعه نفی می‌شود؛ بلکه حتی قائلان به مواسعه نیز اگر دلیلی بر عدول داشته باشند، به آن ملتزم می‌شوند. پس عدول نه نشانه‌ی التزام به مضایقه است و نه مخالف مواسعه، بلکه حکمی است که بسته به وجود دلیل، گاه پذیرفته می‌شود و گاه نه.

اشکال ششم صاحب جواهر همان مطلبی است که شیخ انصاری نیز به آن تصریح کرده و آن اینکه این روایت متضمّن عدول پس از فراغ از عمل است؛ یعنی عدول بعد از اتمام نماز، که این برخلاف اجماع فقهاست و هیچ‌یک از علما قائل به صحت چنین عدولی نشده‌اند. ازاین‌رو، این مضمون نمی‌تواند پذیرفته شود و روایت از این جهت مخدوش است.[9]

اشکال هفتم صاحب جواهر ناظر به اضطراب و ناهماهنگی در متن روایت است. ایشان می‌فرماید در عبارت «إذا نسیت الظهر... حتی صلیت العصر» نوعی تکرار وجود دارد که معنای سالم و مستقلی از آن برداشت نمی‌شود. تعبیر ایشان این است که «لا یکاد یتمّ له معنا سالم من التکریر»؛ یعنی جمله‌ای نیست که بتوان برای آن معنایی بدون تکرار و اضطراب در نظر گرفت. به تعبیر دیگر، سیاق روایت چنان است که مفاد روشنی ارائه نمی‌دهد و این خود موجب ضعف دلالت آن می‌شود.[10]

[10] قوله (عليه السلام) فيه: «و إذا نسيت الظهر» إلى قوله: «حتى صليت العصر» لا يكاد يتم له معنى سالم من التكرير أو غيره، (‏همان، ج 13، ص 96.)