مرحوم سیّد بعد از این که کلام مرحوم نراقی را رد کرد فقط در یک فرض تزاحم را قبول کرد و آن در جایی است که اول بر یک شخصی حج مستقر شده باشد و بعداً دینی پیدا کرد و این مالی که الآن دارد یا باید با آن حج برود یا با آن ادای دین کند، فرمود: «نعم لو استقر علیه وجوب الحج سابقاً فالظاهر التخییر لأنهما حینئذ فی عرض واحد»؛ مرحوم سید بر خلاف مرحوم نراقی و محقق خوئی(قدس سره) (که اینها تزاحم را در صور متعددی قائل‌اند) فرمود: تزاحم فقط در این فرض است که حج اگر بر کسی مستقر شد و بعد دینی پیدا کرد و باید اداء الدین کند، حال وجوب حج و وجوب اداء دین فی عرض واحد می‌شود و تزاحم می‌شود، بعد فرمود: نظر من تخییر است. البته فرمود: «یحتمل تقدیم الاسبق منهما وجوباً»^[1] که اینها را ملاحظه کردید و عرض کردیم.

2. خمس و زکات در عین مال خارجی است، مثلاً یک زمینی دارد که به این زمین خمس تعلق پیدا کرده و یک پنجم این زمین را باید به عنوان خمس بدهد، اگر این را بفروشد یک پنجمش را جدا کند از یک طرف می‌تواند با آن حج برود ولی خمس زمین را نمی‌تواند بپردازد، از یک طرف اگر حج نرود می‌تواند خمس را بپردازد.

مرحوم سید بین این دو صورت فرق گذاشته، بین جایی که خمس و زکات در ذمه می‌آید و بین جایی که تعلق به مال خارجی دارند. باز هر کدام دو صورت دارد: یا حج بر او مستقر شده یا مستقر نشده است.

بنابراین فقط دلیل داریم که حج بر دین مقدم است اما دلیل بر این که حج بر خمس و زکات مقدم باشد نداریم. بعد باید دید آیا کسی که خمس بر عهده‌اش است مستطیع است یا خیر؟ روشن است که مستطیع نیست. پس اگر کسی آن اطلاق را قبول کرد و گفت: «الحج واجبٌ و إن کان علیه دینٌ»، دین اطلاق دارد حج واجب است،؛ یعنی شارع می‌گوید تو لازم نیست خمس بدهی پول را بردار و به حج برو، اما اگر گفتیم اطلاق ندارد کما هو الظاهر باید روی قاعده بیاوریم، قاعده این است که اگر کسی خمس یا زکات بدهکار است اصلاً مستطیع نیست.

به بیان دیگر، اگر گفتیم این روایت فقط مربوط به دین حقیقی است، چون مستند ما در باب تقدیم حج بر دین این روایات بود، این روایات فقط بر دین حقیقی است، در دین حقوقی باید چکار کنیم؟ اگر گفتیم دین حقوقی مانع از استطاعت شرعیه است، اینجا مستطیع نیست، اگر مانع از استطاعت شرعیه نباشد باز تعارض در اینجا به وجود می‌آید، یک پولی دارد که یا باید خمس بدهد یا با آن حج برود مسئله تخییر مطرح می‌شود که تکمیل بحث را در جلسه بعد خواهیم گفت.