اشکال سوم بحث در اشکالاتي بود که مرحوم محقق ايرواني بر مرحوم شيخ وارد کردند. دو اشکال را گفتيم که برخي از آنها را جواب داديم و برخي را پذيرفتيم. اشکال سوم که مرحوم ايرواني کرده ـ و اين اشکال يک اشکالي است که بدواً به ذهن مي‌رسد ـ اين است که مرحوم شيخ وقتي اقسام را چهار قسم کردند، به قسم دوم که مي رسند يعني آنجايي که فعل يک شخصي سبب حرام براي ديگري باشد، کمن قدم الي غيره محرما کسي يک شيء حرامي را به ديگري تقديم کند اين يک مثال، مثال دوم را به مانحن فيه مثال زده‌اند که بحث بيع دهن متنجس است، اگر کسي دهن متنجس را به مشتري بفروشد بدون اين که به مشتري اعلام کند که اين دهن، متنجس است، شيخ مي‌خواهند بفرمايند که اين هم از موارد سبب است اين هم از مواردي است که کسي طعام محرمي را به ديگري تقديم کند.

اما وقتي به قسم چهارم رسيدند که قسم چهارم اين است که فعل يک شخصي نسبت به ديگري از قبيل عدم المانع است اين دو صورت فرمودند: يک صورت اين است که فرمودند تارة در حق فاعل و مباشر، عنوان حرمت فعليه را دارد،و اخري اين است که در حق فاعل، عنوان حرمت فعليه ندارد. آنوقت براي اين قسم دوم از صورت چهارم باز فرمودند «ما نحن فيه» هم از اين قبيل است. يعني اشکالي که به مرحوم شيخ وارد مي‌شود اين است که شما «ما نحن فيه» را هم از قسم سبب قرار داديد و هم از قسم عدم المانع قرار داديد. – اين نکته را دقت کنيد که بعضي از نکات اين چنيني را همين حالا کنار کتاب مکاسبتان يادداشت کنيد که بعد که ان شاء‌الله مي‌خواهيد مکاسب را تدريس کنيد فايده دارد-.

در آنجا مي‌گوييم «من اتلف مال الغير» ، الان در سبب صدق اتلاف مي‌کند و متلف است اما در ما نحن فيه «الخمر حرام» فقط شامل مباشر مي‌شود و شامل سبب نمي‌شود. لذا ايشان مي‌فرمايد اين بيان که ما بگوييم سبب أقوي از مباشر است، فقط در احکام وضعيه مثل ضمانات و اينها راه دارد، اما در احکام تکليفيه، اقواييت بدرد نمي‌خورد، آنجا مي‌گوييم يا دليل مي‌گويد حرمت هم گريبان مباشر را مي‌گيرد هم گريبان سبب را و هر دو کارحرامي انجام داده‌اند، يا اينکه دليل ميگويد فقط شامل مباشر است و شامل سبب نمي‌شود.

اين بحث، يک بحث مهمي است که شايد هر روزي عده‌اي از مردم مبتلاي به اين باشند کسي چاقو را به ديگري مي‌فروشد و مي‌داند ديگري ديگري ممکن است با اين چاقو کار حرامي انجام دهد، - البته يک مقدار از اين بحث، بايد در بحث حرمت اعانت بر اثم مطرح شود، اما دقت کنيد که مرحوم شيخ بعنوان يک فقيه مي‌فرمايند بيينيم آنطوري که در بين مردم واقع مي‌شود چطور است؟

و اين نکته را هم عرض کنم که در فقه کسي مي‌تواند خيلي قوي باشد که علاوه بر قدرت فکري، احاطه کامل به روايات داشته باشد. امام(رضوان الله عليه) در اين بحث مي‌فرمايند: قواعد يک اقتضايي دارند، سراغ روايات که مي رويم روايات يک اقتضاي ديگري دارد، که نظر ايشان را بعدا بيان مي‌کنم. لذا يکي از کارهايي که آقايان بايد از حالا داشته باشيد و اگر زمان بگذرد ديگر خيلي فايده ندارد، ممارست در روايات است. اصلا گاهي اوقات يک کتاب روايي را از اول شروع کنيد رواياتش را با دقت خواندن و سندش را بررسي کردن و مدلولش را در آوردن، اين سبب اقتدار و قوت در فقه مي‌شود.