بحث در ضابطۀ مولویت و ارشادیت است. ضوابطی از کلمات اعلام راجع به این مساله مطرح شد و مورد نقد و بررسی قرار گرفت. در نهایت نیز ضابطۀ مختار ارائه گردید. گفتیم اگر مولی به عنوان اینکه مولی است و می­خواهد اعمال مولویت کند امر کند دراینصورت آن امر، مولوی است اگرچه متعلق این امر از مستقلات عقلیه باشد. بعد از این به ضابطۀ محقق نائینی و نقد شاگرد ایشان آقای خوئی اشاره­ای کردیم.

«ان حكم العقل بوجوب دفع العقاب المظنون بل المحتمل ليس مبتنيا على قاعدة التحسين و التقبيح و كل منهما أجنبي عن الآخر رأسا فإن حكمه بوجوب دفع العقاب انما هو بعد تمامية الحكم من قبل المولى و مرتبته مرتبة الامتثال فهو حكم في سلسلة المعلولات و حكم الشارع في هذا المقام إرشادي ليس إلاّ و هذا بخلاف حكمه بالتحسين و التقبيح فإن حكمه بذلك انما هو في سلسلة العلل المترتبة عليها حكم مولوي شرعي بناء على ثبوت قاعدة الملازمة فأين أحد الحكمين من الآخر.»[1]

ضابطۀ مرحوم نائینی برای ارشادیت و مولویت این نیست که حکم ناشی از ملاک یا ناشی از اعمال مولویت مولی باشد. ضابطۀ ایشان متفاوت است و می­فرماید اگر اوامر در سلسلۀ علل باشند ولو عقل بالاستقلال به آن حکم کند، امر مولوی هستند ولی احکام عقلی مثل وجوب اطاعت از مولی از آن رو که در سلسلۀ معلولات­اند و بعد تعلق الحکم و از تقسیمات ثانویه هستند عنوان ارشادی پیدا می­کنند. از نتائجی که ایشان از این ضابطه می­گیرند این است که اوامری مثل «أخوک دینک فاحتط لدینک»[2] جزء اوامر ارشادی هستند زیرا امر به احتیاط جزء تقسیمات ثانویه است و بعد از آنکه تکلیفی آمد شارع می­تواند امر به احتیاط کند و قبل از آن معنا ندارد. چون امر به احتیاط در سلسله معلولات واقع می­شود پس عنوان ارشادی خواهد داشت.[3]

در مورد حُسن احتیاط هم نکته­ای در کلام ایشان است که اجمالا مطرح می­کنیم. ایشان می­فرماید عقل فی الجمله درک می­کند که احتیاط حُسن دارد اما اینکه در هر موردی حَسن باشد برای عقل قابل درک نیست. پس ادراک حُسن احتیاط برای عقل به نحو مبهم و کلی است اما اینکه مثلا در شبهه غیرمحصوره هم حتیاط حسن است یا فقط در محصوره حسن است یا مثلا در شبهات وجوبیه آیا احتیاط لازم است و یا در شبهات، میان قبل الفحص و بعد الفحص در لزوم احتیاط فرقی وجود دارد یا خیر، مسائلی نیست که عقل بفهمد. اما شارع این جزئیات را بیان می­کند مثل اینکه می­گوید در شبهات وجوبیه یا تحریمیه و قبل از فحص احتیاط کن. بنابراین چنین امری از جانب شارع به لزوم احتیاط مولوی خواهد بود. پس ضابطۀ ایشان عبارت است از اینکه اگر حکمی عقلی بود و امر مولوی هم استحاله داشت دراینصورت آن امر ارشادی است.

نکتۀ دیگری که به عنوان تعلیقۀ بر فرمایش محقق خوئی می­توان بیان کرد این است که اصل اولی چه دلیلی دارد؟ اینکه اصل اولی بر این باشد که مولی هر جا امری داشت حمل بر مولویت شود اول الکلام است. ما باید برای مولویت و ارشادیت ضابطه ارائه کنیم. دلیلی برای این اصل وجود ندارد. مگر اینکه این اصل را به ظاهر برگردانیم و بگوییم ظاهر امر مولی این است که او می­خواهد اعمال مولویت کند. این مبنای مختار است.