بحث در دلالت صیغه امر بر وجوب است. گفتیم که جمهور اصولیین معتقدند که صیغه امر ظهور در وجوب دارد. بعضی از آنها گفته­اند که صیغه ظهور در ایجاب دارد. به همین مناسبت فرق میان وجوب و ایجاب مطرح شد و در این رابطه به اختلافی که میان محقق رشتی و محقق اصفهانی بود اشاره شد. بعد از این که ظهور صیغه روشن شد، باید بحث کرد از اینکه آیا این ظهور بالوضع است، یا بالاطلاق، یا بالعقل و یا به حکم عقلاست.

ایشان معتقد است صیغه امر ظهور در وجوب دارد و دلیل آن عبارت است از تبادر، و بعد به حکم عقلا برای تبادر تایید می­آورند و می­گویند اگر مولایی عبد خود را بر انجام عملی امر کند و عبد آن عمل را انجام ندهد و عذر بیاورد که من احتمال دادم مراد مولی استحباب بوده است در اینصورت عقلا این عذر را نمی­پذیرند. اینکه این مطلب را به عنوان موید آورده است و نه دلیل مستقل به این جهت است که عدم صحت اعتذار از مخالفت همانطور که با وضع سازگار است همچنین با ظهور اطلاقی هم سازگار است و از این جهت دلیل اعم از مدعاست.[2]

استدلال به تبادر کفایت نمی­کند و اشکال آن این است که تبادر باید حاقی باشد و بعید نیست که این تبادر اطلاقی باشد.[3]

اگر کسی احادیث مروی از ائمه علیهم السلام را تتبع کند به این نتیجه می­رسد که استعمال صیغه امر در ندب در روایات شایع بوده به طوری که اگر آنها صیغه امر را حتی بدون قرینه هم استعمال و ندب را اراده می­کردند اصحاب می­فهمیدند که مراد امام از صیغه امر ندب است. یعنی آنقدر صیغه در ندب استعمال شده که استعمال در ندب مجاز راجح و مشهور شده است. اگر لفظی به سر حدّ مجاز مشهور رسید، وقتی آن لفظ استعمال می­شود به همان اندازه­ای که احتمال می­دهیم معنای حقیقی را اراده کرده به همان اندازه هم احتمال می­دهیم که معنای مجازی شایع را اراده کرده باشد مگر اینکه بر یکی از آنها مرجحی بیاید. بنابراین، اگر اثبات کنیم که صیغه إفعل از حیث لغت ظاهر در وجوب است و این مسلم باشد، لکن فایده­ای ندارد. لذا به مجرد ورود امری از ائمه علیهم السلام اثبات وجوب مشکل خواهد شد.

اولا کثرت استعمال در ندب موجب نقل معنا[6] یا حمل بر معنای مجازی راجح نمی­شود چرا که استعمال صیغۀ امر در وجوب نیز کثرت دارد.

مدعای صاحب معالم صیغ امری بود که در لسان ائمه علیهم السلام وارد شده است و حال آنکه مرحوم آخوند مساله را در کتاب و سنت مطرح کرده است. وقتی سنت در کنار کتاب مطرح می­شود مراد همان سنت نبوی است. پس مورد کلام آخوند با کلام صاحب معالم متفاوت است.

این اشکال وارد نیست زیرا اولا مرحوم آخوند اشکال را عام­تر مطرح کرده­اند چرا که بعد از کتاب و سنت تعبیر به «و غیرهما» دارد که شامل روایات ائمه معصومین علیهم السلام می­شود. علاوه بر اینکه از مرحوم بروجردی جای تعجب است که سنت را به سنت نبوی تطبیق داده­اند و حال آنکه سنت اعم است از قول المعصوم، فعل المعصوم و تقریر المعصوم، و معصوم هم شامل پیامبر و ائمه علیهم السلام می­شود.

جواب اولی که مرحوم آخوند داده است درست است. البته باید به آخوند گفت که صاحب معالم در اینجا نگفته ما حمل بر معنای مجازی مشهور می­کنیم بلکه فرموده «فیشکل التعلق بالوجوب»، یعنی در مساله توقف را مطرح کرده است.

این استعمالات در استحباب مصحوب به قرینه است و هر جا در روایتی امام معصوم علیه السلام صیغۀ إفعل را در ندب به کار برده است همراه با قرینه بوده است در حالیکه مجاز مشهور در جایی است که یک لفظ آنقدر در معنای مجازی بدون قرینه استعمال شود که استعمال در آن معنای مجازی مثل معنای حقیقی نیازی به قرینه نداشته باشد. پس اشکال دوم آخوند به صاحب معالم صغروی است چرا که صاحب معالم معتقد است کثرت استعمال در ندب به حدی است که ندب مجاز مشهور شده است. در مقابل، آخوند معتقد است برای اینکه ندب بخواهد مجاز مشهور شود باید در این موارد کثیره در معنای ندب بدون قرینه استعمال شده باشد در حالیکه اینطور نیست. اگر استعمال در معنای مجازی مصحوب با قرینه باشد موجب مجاز مشهور نمی­شود. لکن در اینجا اشاره­ای می­کنند که در باب مجاز مشهور اختلاف است که آیا مجاز مشهور ترجیح داده می­شود بر معنای حقیقی یا اینکه باید حکم به توقف کرد.

اگر لفظ «أسد» به همراه «یرمی» کثیراً در «رجل شجاع» استعمال شود در اینصورت انسی میان لفظ «أسد» و «رجل شجاع» ایجاد نخواهد شد. اما اگر لفظ «أسد» کثیراً در «رجل شجاع» استعمال شود و قرینه هم در هنگام استعمال مصاحبت با لفظ کند در اینصورت انس ایجاد خواهد شد.

به نظر می­­رسد مطلب صاحب کفایة تمام است چرا که اگر لفظ بخواهد انس با معنای مجازی پیدا کند باید بدون قرینه در آن معنا کثیراً استعمال شود در حالیکه مدعای آخوند این است که در روایات هر جا صیغۀ إفعل در معنای ندب به کار رفته است قرینه­ای در کار بوده است و این حرف درستی است. بنابراین مجاز مشهور صغرویاً در اینجا محقق نخواهد شد. بنابراین اشکال دوم آقای بروجردی هم وارد نیست.

استعمال عام در خاص شایع است تا آنجا که گفته شده «ما من عامّ الّا و قد خصّ». آیا این شیوع استعمال عام در خاص موجب از بین رفتن ظهور لفظ عام در عموم است؟ اگر در جایی عام بیاید و دلیل بر خاص هم نداشته باشیم، آیا در اینجا باید توقف کرد؟ در حالیکه کسی در اینجا این حرف را نمی­زند.

لذا صاحب معالم می­تواند بگوید یبن صیغه و ندب به خاطر کثرت استعمال یک انسی پدید آمده است اما  در عام و خاص اصلا موضوع برای انس منتفی است.