بحث در مثال­هایی بود که محقق همدانی برای امر ارشادی ذکر فرمودند. ایشان اوامری که در غالب مستحبات استعمال شده­اند را ارشادی دانستند. به نظر می­رسد این کلام صحیح نیست و اوامر در غالب مستحبات مولوی است. همچنین در مورد امر به أجزاء و شرایط نظر مختار این است که اصلا امر حقیقی و حکم در بین نیست تا بخواهد مولوی یا ارشادی باشد. اگر در اینگونه موارد، مشهور گفته­اند ارشادٌ إلی الجزئیة، مرادشان بیانٌ للجزئیة است والا ارشادی در مقابل مولوی نیست. پس دقیق­تر آن است که بگوییم مولوی است به این بیان که دخالت شارع در اینجا محرز است لکن به لسان بیان برای جزئیت یا شرطیت و یا مانعیت. در مورد اوامر احتیاط هم تحقیق آن است که مولوی هستند.

بنا بر این مبنا که در باب وعظ بحث تکلیف مطرح نیست و شارع نمی­خواهد تکلیفی را بر ذمه مخاطب قرار دهد پس در صدد بیان یک حکم اخلاقی است یعنی ناظر به جنبۀ اخلاقیِ دین است. مثلا در احسان به پدر و مادر، تا حدی واجب است لکن بیش از آن جزء اخلاقیات است.

اگر روایات جهاد النفس در کتاب وسائل الشیعه را در اغلب موارد اشادی بدانیم دراینصورت دایره ارشادیت را آنقدر توسعه داده­ایم که منجر به پایین آمدن شأن مولویت شارع خواهد شد، یعنی اگر شارع هم نمی­گفت عقل ما حاکم به آن بود، در حالیکه این درست نیست. اصل عنوان جهاد النفس از مستحبات موکده است ولو مصادیق جهاد النفس باید در جای خودش مورد بحث قرار گیرد. به نظر می­رسد گرچه در برخی موارد ارشادی است ولی شارع در بعضی از موارد می­تواند اعمال مولویت کند که باید از قرائن آنها را تشخیص دهیم. یکی از اشکالات قول مشهور این است که همه موارد را ارشادی قرار داده و دیگر جایی برای شارع باقی نگذاشته است.

در مقابل، مواردی وجود دارد که مشهور حمل بر مولویت کرده­اند لکن در آن موارد باید قائل به ارشادیت شد، مثل منع از خروج از مکه در فاصله زمانی میان عمره تمتع و حج تمتع. قدما در اینجا فتوی به حرمت داده­اند ولی در بحث حج توضیح داده شد که این از موارد ارشاد است. در زمان قدیم شرایط به نحوی بود که بعد از عمره تمتع اگر کسی از مکه بیرون می­رفت دیگر موفق نمی­شد به مکه برگردد و دوباره محرم شود. لذا ما را ارشاد کردند به اینکه بیرون نروید و بمانید. حال در زمان فعلی و با این وسائل نقلیه­ای که وجود دارد در یک روز چند بار می­توان از مکه خارج شد و دوباره برگشت. وقتی اطمینان به اتمام حج وجود دارد دیگر مانعی از خروج از مکه نیست. ازاین­رو، به نظر می­رسد نهی در این مورد و امثال آن نه به معنای مولویت بلکه ارشادی است.

موضوع له در سایر صیغه­های انشاء مثل تمنی، ترجی، استفهام و امثال ذلک عبارت است از تمنی انشائی، ترجی انشائی، استفهام انشائی و مانند آن. مشهور گفته­اند لیت و لعلّ در اغلبِ محاورات انسانی به همان معنای خودشان که تمنی و ترجی حقیقی است به کار می­روند یعنی چون انسان نسبت به تحقق و عدم تحقق نتیجه جاهل است، لیت و لعلّ بر زبان جاری می­کند. در واقع تمنی و ترجی از جهت عجز ماست. بنابراین ممکنات انسانی از آن جهت که دارای جهل و عجز و نقص هستند، لیت و لعلّ را در معنای حقیقی خود به کار می­برند. ولی وقتی که خداوند متعال به موسی (ع) می­فرماید «فَقُولَا لَهُۥ قَوۡلا لَّيِّناً لَّعَلَّهُ يَتَذَكَّرُ أَوۡ يَخۡشَىٰ»[4] قطعا لعلّ در اینجا از معنای حقیقی خودش منسلخ شده است چرا که در غیر اینصورت مستلزم استناد عجز و جهل به خداوند است. پس آیا باید گفت لعلّ در غیر معنای خودش به کار رفته است؟ مرحوم آخوند می­فرماید آنچه درباره خداوند تبارک و تعالی محال است تمنی و ترجی حقیقی است لکن تمنی و ترجی انشائی ممکن است. اینکه خداوند فرموده است «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنوا كُتِبَ عَلَيكُمُ الصِّيامُ كَما كُتِبَ عَلَى الَّذينَ مِن قَبلِكُم لَعَلَّكُم تَتَّقونَ»،[5] ترجی در معنای انشائی به کار رفته است و این در مورد خداوند استحاله­ای ندارد. پس تمام این صیغه­ها در معنای حقیقیِ خود که وجود انشائیِ معنا باشند به کار رفته­اند و هیچ مجازیتی در کار نیست.