قضایای خارجیه قضایایی است که رفته روی موضوع موجود بالفعل خارجی، این می‌شود قضایای خارجی. قضایای خارجیه‌ قضایایی است که موضوعش بالفعل موجود است در عالم خارج، اما قضایای حقیقیه قضایایی است که موضوع در آنها اعم است، اعم از موجود و مقدر است، چه موضوعاتی که موجود است و چه آنکه بعداً می‌خواهد موجود شود، این موضوع در قضایای حقیقیه است، در قضایای حقیقیه در حینی که متکلّم دارد این قضیه را بیان می‌کند لازم نیست که موضوع بالفعل در عالم خارج موجود باشد، اما در قضایای خارجیه باید موضوع موجود باشد. مثل این که بگوئیم تمام طلاب حوزه‌ی علمیه‌ی قم شهریه می‌گیرند، این قضیه قضیه‌ی خارجیه است چون موضوعش افراد موجود بالفعل است، اگر گفتیم تمام طلاب حوزه‌ی علمیه‌ی قم شهریه می‌گیرند، این قضیه‌ی خارجیه است، اگر گفتیم هر کسی که اشتغال به درس دارد باید شهریه بگیرد قضیه حقیقیه می‌شود، یعنی چه آنکه الآن مشغول است و آنکه نیست! ممکن است در حین اینکه می‌گوئیم طالب العلم ینبغی له علی أخذ الراتب، این اصلاً‌ممکن است طالب العلمی هم نباشد، در قضیه‌ی خارجیّه باید در زمان تکلّم متکلّم موضوع بالفعل در عالم خارج باشد، اما در قضایای حقیقیه آنجا می‌گویند موضوع مفروض الوجود است، یعنی متکلّم فرض وجودش را می‌کند، حکم را برایش قرار می‌دهد. این تعریفی است که شیخ و نائینی دارند اما برخی از اصولیین دیگر مثل مرحوم محقق عراقی یک تعریف دیگری کرده اند و نتیجه‌ی اختلاف این تعاریف این می‌شود؛ مرحوم نائینی می‌گوید تمام قضایای شرعیّه حقیقیه است اما مرحوم محقق عراقی می‌گوید تمام قضایای شرعیّه طبیعیه‌ی محضه است. برای بحث فردا مراجعه کنید به جلد اول اجود التقریرات، فکر می‌کنم صفحه 160 یا 170 باشد، مرحوم نایینی در چندین صفحه فرق‌های بین قضایای حقیقیه و خارجیه را ذکر می‌کند که یک مقدار آنها را هم بگوئیم و اساساً چرا اصولیین آمدند قضیه‌ی حقیقیه و خارجیه را مطرح کردند را فردا عرض می‌کنیم.

وصلی الله علی محمد و اله الطاهرین