احتمال اول این است که مراد؛ «استصحاب شخصی حادث واقعی» باشد. می‌فرمایند اگر بخواهید بگویید شخص بول را که یک حادث واقعی معین است استصحاب می‌کنید، این حادث واقعی که برای شما معین نیست، اگر بخواهد معین باشد باید خصوصیات آن حدث را بدانیم، که این حدث، حدث بولی بوده یا حدث منی بوده است و فرض این است که ما نمی‌دانیم و مردد بین این دو هستیم.

شما چگونه می‌خواهید استصحاب شخصی معین جاری کنید؟ آنگاه می‌فرمایند به هیچ وجه استصحاب شخصی واقعی معین جریان پیدا نمی‌کند. پس اگر مرادتان از این استصحاب، استصحاب شخصی معین باشد، شخصی معین با خصوصیاتش برای ما روشن نیست. می‌فرماید شاید محقق نائینی(ره) اینجا مفهوم شخصی یا مفهوم جزئی را را مطرح کرده است، که مفهوم شخصی و مفهوم جزئی، از مفاهیم کلیه‌اند. در نهایت می‌فرماید: مرحوم نائینی(ره) بین شخصی بحمل اولی و شخصی بحمل شایع، و جزئی بحمل اولی و جزئی بحمل شایع خلط کرده است. ما وقتی می‌گوییم استصحاب شخصی؛ مراد از شخصی، شخصی بحمل شایع است. یعنی اینکه بول، مصداق برای شخصی است و می‌خواهیم همین مصداق را استصحاب کنیم. شما شخصی به حمل اولی را گرفتید (که حمل مفهوم بر مفهوم است، نه حمل مفهوم بر مصداق) و در نتیجه بین شخصی بحمل اولی و شخصی بحمل شایع، و بین جزئی بحمل اولی و جزئی بحمل شایع خلط کرده‌اید. اگر مراد محقق نائینی(ره) از استصحاب، استصحاب شخصی آن حادث واقعی که در واقع معین است، باشد، مفهوم بر مفهوم حمل شده است، یعنی اینکه «الشخصی شخصیٌّ»، این حمل مفهوم شخصی بر شخصی است.

آیا این اشکال بر محقق نائینی(ره) وارد است یا نه؟ ما اینجا نمی‌خواهیم بعنوان اشکال بر فرمایش امام(ره) بیان کنیم، بلکه می‌خواهیم بگوییم در ذهن محقّق نائینی(ره) چه بوده است؟! در ذهن مرحوم نائینی(ره) این است که در استصحابات شخصی لازم نیست علم به خصوصیّات داشته باشید، بلکه مثلاً اگر می‌دانید در یک خانه‌ای شخص معینی است، اما نمی‌دانید زید است یا عمرو، اگر بگویید من همان شخصی را که دیروز در این خانه موجود بوده استصحاب می‌کنم که امروز هم هست، این استصحاب شخصی است.

خوب دقت کنید. در استصحاب شخصی آنچه را که می‌خواهیم استصحاب کنیم در مقابل کلّی است. یک وقت می‌گوییم یک کلّی انسان در خانه بوده، الان نمی‌دانیم آن کلی هست یا نه؟ کلی را استصحاب می‌کنیم. چنانکه عرض کردم؛ استصحاب شخصی باید اثر معین داشته باشد، استصحاب کلی هم باید اثر داشته باشد، و إلا اگر یک کلی را بدون اثر استصحاب کنید، هیچ اصولی از شما این استصحاب را نمی‌پذیرد. باید اثر داشته باشد و فرض این است که اثر دارد. یک وقت می‌گوییم کلّی انسان در خانه بوده، امروز هم هست یا نه؟ کلی را استصحاب می‌کنیم، آثار کلی را هم بر آن بار می‌کنیم. امّا یک وقت می‌گویم انسان در ضمن یک فرد معین بوده، یقین دارم فرد دیگری نیامده است، حالا نمی‌دانم آن فرد معین از اول بوده یا نه؟ آیا اگر بخواهم وجود واقعی همان فرد معین را استصحاب کنم درست است یا نه؟ بله؛ درست است، این استصحاب دیگر استصحاب کلی نمی‌شود، این استصحاب فرد و شخصی است. محقق نائینی(ره) می‌خواهد بگوید علم شما به خصوصیات شخص، در استصحاب دخلی ندارد. استصحاب شخصی در مقابل کلی است. کلی یعنی أصلا ما کاری به آثار مترتب بر فرد نداریم. اینجا می‌گوییم آثار مترتب بر بول را بر آن بار می‌کنیم. لذا می‌گوید احتیاط لازم است، یعنی هم باید آثار بول را بر آن بار کنیم و هم آثار منی را بار کنیم، در حالی که اگر استصحاب کلی بود، آثار جمیع لازم نبود، می‌گفتیم کسی که کلی حدث در او هست، می‌تواند داخل مسجد شود. علی أیّ حال؛ این عرض ما در ذیل فرمایش امام(ره) است. با دقت در عبارات محقق نائینی(ره) هم به خوبی همین مطلبی که بیان کردیم فهمیده می‌شود. لذا دیگر أصلاً مجالی برای این دقتهای عقلی باقی نمی‌ماند.

قسمت دوم اشکالی که امام(ره) بر قسمت دیگر کلام محقق نائینی(ره) دارد این است که محقق نائینی(ره) مسأله تقسیم ملکیت، به ملکیت لازم و جایز را ذکر کرده است. عجیب این است که یک تهافت روشنی در اینجا (منیة الطالب) وجود دارد. البته مرحوم امام(ره) در آخر اشکال، یک اشاره‌ای به این کلمه «تهافت» فرموده اند. محقق نائینی(ره) در ابتدای اشکال می‌گوید اختلاف لزوم و جواز، به اختلاف ماهیت بر نمی‌گردد، به اختلاف اسباب هم برنمی‌گردد، بلکه ملک، همان ملک است، در یکجا در آن حکم ارتفاع هست و در یکجا حکم بقاء در آن هست. و در این اشکال اصلا همین را پایه قرار داده‌اند بر اینکه جایی که شارع حکم به ارتفاع نکرده، بقاء الملک است و شما در استصحاب می‌گویید این بقاء الملک باقی است، عقد الحمل را در عقد الوضع قرار دادید. تمام حرفها به این بر می‌گردد. آنگاه محقق نائینی(ره) در آخر کلامش می‌گوید «مرجع هذا الإشکال فی الحقیقة إلى أنّ النّوعین من الملک متباینان بتمام هویّتهما و فی کل واحد منهما أحد رکنی الاستصحاب منتف‌‌»، که یک تهافتی است.

و صلی الله علی سیدنا محمد و آله اجمعین.