گفتیم که اگر مردی با زنی وطی کند دختر آن زن بر این مرد حرام می‌شود در حالی که هیچ نطقی هم در کار نیست. امام(رض) می‌فرماید این اشکالی که مرحوم شیخ انصاری(ره) وارد کرد که این مستلزم تخصیص اکثر است، ما می‌گوییم اینچنین نیست و مستلزم تخصیص اکثر نیست. زیرا تمام محلّل‌ها و محرّمهای ما با کلام شارع حلال یا حرام شده است. «إنّما یحلّل الکلام»، مقید به کلام انسان نیست، این «کلام»، «جنس کلام» است، در تمام محلل‌ها و محرّمهای شرعی، ما از طرف شارع کلام داریم. لذا هیچ موردی نیست که محلّل یا محرّم شرعی باشد و کلامی در آن نباشد. سپس مرحوم امام(رض) اشکالی را مطرح کرده‌اند و در مقام پاسخگویی بر آمده‌اند. اشکال این است که شما وقتی کلام را اینطور معنا می‌کنید، بین منطوق روایت و مفهوم روایت در خصوص معاطات، تعارض به وجود می‌آید. چون منطوقا آنچه که دال بر حلیت معاطات است، کلام است. شما می‌گویید «أَوْفُوا بِالْعُقُودِ» آمده معاطات را تحلیل کرده است. پس منطوق می‌گوید معاطات درست است.

مفهوم روایت می‌گوید جایی که کلامی نیست، حلیت و حرمتی نیست. در خود معاطات، خود معاطات فی حد نفسه فعل است، در آن کلامی وجود ندارد. پس معاطات من حیث المفهوم نباید موجب حلیت و حرمت باشد، اما من حیث المنطوق، چون منطوق می‌گوییم کلام شارع را شامل می‌شود، اینجا حلیت و حرمت در آن محقق می‌شود. بعد فرموده‌اند این اشکال روی مسلک قوم هم که «کلام» را منحصر به «کلام انسانی» می‌دانند وارد است و اختصاص به مسلک ما ندارد و به بیع لفظی مثال زده‌اند و می‌فرمایند شما وقتی بیع انجام می‌دهید، آنچه که محلل است این است که بیع، سبب نقل و انتقال است و نقل و انتقال، سبب حلیت است.

یعنی چون این مال، منتقل به ملک من شد، الان برای من تصرف در این مال حلال است. اینجا می‌گویید خود بیع، «کلام» است و درست است. اما «نقل» که مدلول بیع است که کلام نبوده، بلکه «نقل» یک امر اعتباری است. این حلیت و حرمت هم مستند به این امر اعتباری هستند. لذا می‌فرماید روی مسلک مشهور نیز که کلام را کلام انسانی می‌دانند، دائما گرفتار تعارض است. می‌گویند در «إنما یحلل الکلام» مسئله را روی عقد بیع (بیع لفظی) می‌آوریم. می‌گوییم بیع لفظی که محلل تصرف نشده است، بیع موجبٌ للنقل، والنقل موجبٌ للحلیة؛ نقل هم یک امر غیر لفظی و غیر کلامی و یک امر اعتباری است، که آن را اعتبار می‌کنند. (این مؤید را هم بنده عرض کنم که) لذا گاهی این الفاظ بیع هست، اما اعتبار نقل و انتقال نمی‌شود، مثلا اگر بچه «بعتُک» را بگوید، اعتبار نقل و انتقال نمی‌شود.

اینطور نیست که هرجا لفظ آمد بگوییم بلافاصله این حلیت و حرمت به دنبالش می‌آید. باید بعد از لفظ این امر اعتباری (نقل) محقق شود. این که محقق شد، آن وقت حلیت به دنبال آن می‌آید. لذا ابتداءً در جواب اشکال می‌فرمایند اینطور نیست که فکر کنید این اشکال فقط روی مبنای ما که کلام را شامل کلام شارع گرفتیم، وارد می‌شود، بلکه روی مسلک قوم هم وارد می‌شود. بعد می‌گوید بالاخره این معارضه را چطور باید حل کرد؟ از یکطرف معاطات بر حسب مفهوم این روایت، «لیست بمحلل و لا بمحرم»، چون این کلام نیست. از یکطرف منطوق می‌گوید شامل کلام شارع می‌شود، کلام شارع می‌گوید «أَوْفُوا بِالْعُقُودِ» و «المعاطاة عقد» و وفای به آن واجب است. برای حلّ تعارض بین اینها چه کنیم؟

در جواب دوم فرموده‌اند «لو دار الامر بین رفع الید عن الاطلاق»، تمام این دعواها برای این است که ما می‌گوییم این کلام مطلق است و شامل کلام شارع هم می‌شود. حالا اگر بگوییم امر دائر بین این است که یا از اطلاق، رفع ید کنیم، یعنی بگوییم که این کلام شامل کلام شارع نیست و شامل محلل و محرم تشریعی نیست، یا اینکه بگوییم اطلاق دارد، اما در مفهوم اینطور بگوییم که «حمل المفهوم علی أنه لم یکن محللا بذاته»، بگوییم مفهوم این است آنچه که بذاته محلل نیست، اگر یک چیزی مثل فعل ذاتا محلل نباشد، اما شارع با «أَوْفُوا بِالْعُقُودِ» برای آن جعل محللیت کرده است، بگوییم این منافات ندارد و اشکالی هم ندارد، چون تعارض هم نمی‌شود. بگوییم فعل و اشاره بالذات، محلل و محرم نیست، اما شارع برای آن جعل محللیت و محرمیت کرده است، می‌فرماید اگر به ما بگویید کدامیک از اینها بهتر است، آیا از اطلاق «انما یحلل الکلام» که شامل کلام شارع می‌شود رفع ید کنیم و بگوییم فقط شامل کلام انسانی می‌شود و این تعارض را کنار بگذاریم، یا اینکه بگوییم اطلاقش به قوت خودش باقی است، تعارض را هم حل می‌کنیم، مفهومش می‌گوید غیر کلام اقتضا ندارد، یعنی بالذات اقتضا ندارد، اما منافات با این ندارد که شارع برای آن جعل کند. خود معاطات بالذات اقتضای محللیت و محرمیت ندارد، اما شارع آمده برایش محللیت و محرمیت را جعل فرموده است. لذا منافات از بین می‌رود. می‌فرمایند اگر امر دائر بین این دو باشد، رفع ید از اطلاق یا اینکه مفهوم را اینطور توجیه کنیم، دومی ترجیح دارد. یعنی ما رفع ید از اطلاق نمی‌کنیم، اطلاق به قوت خودش پا برجا و محکم است. دو مطلب دیگر در کلام ایشان هست که بعد عرض می‌کنیم.

و صلی الله علی سیدنا محمد و آله اجمعین.