در مقابل این اشکال، دو جواب داریم؛ جواب اول در همین مباحث اصول گفتیم به نظر ما اجماع مدرکی اشکالی ندارد و این حرفی که‌امروزه هم خیلی شایع است که بزرگان می‌فرمایند اجماع مدرکی فایده‌ای ندارد، ما آنجا روشن کردیم مدرکی بودن، قادح در ملاک حجیت اجماع نیست. بحثش مفصل است به همان بحث مراجعه بفرمایید.

اما جواب دوم این است که تصادفا این اجماع، مدرکی نیست. دقت کنید؛ کثیری از فقها که‌ آمده‌اند گفته‌اند در ایجاب و قبول نکاح، ایجاب و قبول لفظی معتبر است، به روایتی استدلال نکرده‌اند. آن مقدار که من دیده‌ام؛ استدلال به روایات در همین فقهای اخیر است و إلا در فقهای متوسط و در فقهای متقدّم به روایت استناد نکرده‌اند. حتی به حدیث «إنّما یحلّل الکلام و یحرّم الکلام» -که بحث مفصلش را بیان کردیم- هم استدلال نکرده‌اند. لذا نمی‌توان همینطوری بی‌جهت بگوییم این هم اجماع مدرکی است و آن را کنار بگذاریم. خصوصاً یک اجماعی است که اختصاص به علمای شیعه ندارد، اختصاص به علمای عامه ندارد، همه‌ی مسلمین بر آن اجماع دارند. حالا من می‌خواهم این را عرض کنم که در همین تعابیر امام(رض) می‌فرمایند «اجماع» یا «ارتکاز متشرعه». و حق هم همین است. اصلا در باب نکاح؛ ارتکاز متشرعه بر این بوده که باید «لفظ» باشد. از زمان ائمه معصومین(ع) آن عقودی که بعنوان عقد نکاح واقع می‌کردند، تماما با لفظ بوده، بعد از مان ائمه(ع) هم همینطور؛ ارتکاز متشرعه چنین چیزی است. نمی‌توانیم بگوییم ارتکاز متشرعه مدرک دارد.

مدرک در فتوای فقیه معنا دارد، فقیه اگر یک فتوایی داد مستند به یک مدرک، بگوییم این مدرکش است، اما در ارتکاز متشرعه که مدرک معنا ندارد. مگر اینکه کسی بگوید ارتکاز متشرعه از همین فتاوای فقها گرفته شده است. اگر در جایی ارتکاز متشرعه از فتوای فقها گرفته شده باشد، اشکال وارد است. یعنی اگر فتوا مدرکی بود، ارتکاز هم مدرکی می‌شود. أمّا آیا واقعا همه جا می‌توانیم بنحو کلی بگوییم ارتکاز متشرعه ناشی از فتوای فقهاست؟ خیر.

در همین باب نکاح، ارتکاز متشرعه بر چنین معنایی است. حتی من می‌خواهم در باب حلق لحیه هم این حرف را عرض کنم. در باب حلق لحیه، نیازی به اجماع یا آن روایت امام هشتم (ع) نیست، ارتکاز متشرعه بر این بوده که حلق لحیه جایز نیست. این مستند به فتوای فقها هم نبوده. شرع را از نسل قبل همینطور اخذ کرده‌اند، آن نسل هم از نسل زمان ائمه معصومین(ع)، نسل در زمان ائمه معصومین(ع) هم اینطور نبوده که مستند به فتوای شخص خاص، این کار را انجام دهند. بنابراین؛ قویّاً اینجا اجماع هست، مدرکی هم نیست، ارتکاز متشرعه داریم و این ارتکاز متشرعه جلوی ما را می‌گیرد و سبب می‌شود که نکاح معاطاتی را نپذیریم. اینجا به نظر ما اجماع و ارتکاز متشرعه جلوی فقیه را می‌گیرد و اجازه نمی‌دهد که فقیه فتوا به جریان نکاح معاطاتی دهد. پس نکاح معاطاتی لا یجوز و لا یصح. دو مطلب باقی می‌ماند یکی محقق خوئی(ره) به روایاتی در باب نکاح متعه استدلال کرده‌اند بر اعتبار لفظ در نکاح. دوم اینکه بعضی به برخی روایات استدلال کرده‌اند که معاطات در نکاح جریان پیدا می‌کند.

در بحث اصول عرض کردیم که مهمترین چیزی که انسان را در مسیر تربیت و تخلّق به اخلاق الهی قرار می‌دهد، ذکر خداست. شاید چیزی از این بالاتر نداشته باشیم. علت اصلی این که در قرآن به پیامبر اکرم(ص) و شاید کثیری از انبیاء، این معنا به عنوان امر، متوجه آنها شده است، که در درس اصول هم عرض کردم که بعید نیست که این یکی از واجبات بر انبیا و خصوصاً بر پیامبر ما بوده است. و اینکه پیامبر(ص) بعضی از اذکار را در جمیع ایام با تعداد، مثلا روزی هفتاد مرتبه می‌خواندند، که «اللّهمَّ لَا تَکِلْنِی إِلَى نَفْسِی طَرْفَةَ عَیْنٍ أَبَدا»؛ این از این جهت بوده که بعنوان یک واجب بوده است. عرض می‌کنم فقط ظواهر همین امری که در قرآن واقع شده است «وَ اذْكُر رَّبَّكَ فىِ نَفْسِكَ تَضَرُّعًا وَ خِيفَةً»؛ اینها ظهور در این دارد که بر آنها واجب است.

حالا نکته‌ی بسیار مهمی که در مسأله ذکر خدا هست و باید ما به آن توجه کنیم و خیلی از ما از این نکته غافل هستیم، این است که مقوّم اصلی ذکر خدا؛ «نسیان غیر خداست». این مقوم در سایر ذهنها وجود ندارد. اگر کسی یادی کند از یک عالمی، یادی کند از یک آدم صالحی، این منافات ندارد که از دیگران هم یادی کند و یادی از امور غیر آن هم داشته باشد. اما در ذکر خدا، انسان وقتی می‌تواند بگوید من ذکر خدا دارم و من ذاکر هستم، که از غیر خدا بطور کلی نسیان پیدا کند. حالا این که گاهی اوقات بر خیلی از این اذکار لفظی ما، اثر و تأثیری مترتب نیست، برای این است که ما لقلقه لسان می‌کنیم. قلب و دلمان هزار جا سیر می‌کند.

اگر انسان خودش را دائما در محضر خدا ببیند، برای غیر خدا هیچ اعتباری قائل نمی‌شود. این که می‌گوییم غیر خدا، خود شخص را هم شامل می‌شود. یعنی حتی زمانی هم که در محضر خداست، توجه کند و باور کند که این لحظه‌ای بوده که او اجازه داده است که در محضر خدا باشد. وقتی انسان برمی‌خیزد و نماز شب می‌خواند، در ذهنش خطور کند که من خودم بلند شدم!! و من خودم بستر گرم رختخواب را کنار گذاشتم! و برای نماز بلند شدم!!! ولی مهمترین ایراد بر این عمل، همین است. انسان وقتی چشمش را از خواب باز می‌کند و می‌نشیند، تا زمانی که برود وضو بگیرد برای نماز، همان لحظه باید بگوید که او من را بیدار کرد، او اجازه ورود داد، او اجازه تکلم داد.

أصلاً من قابل نیستم که برخیزم مقابل او بایستم و صحبت کنم. او به من اجازه داد. این می‌شود «ذکر خدا». چه بسا اثر همین توجه، از خود همان نماز بیشتر باشد. یک روایتی را می‌خوانم، واقعا باید روی این روایت تأمل کرد. بحث «ذکر» هم در قرآن و هم در روایات وارد شده است. در نهج‌البلاغه، خطبه222، امیرالمؤمنین(ع) یک بیان مفصلی دارد که «چه کسانی اهل ذکر هستند» (که اگر توفیق شد آن را می‌خوانیم تا ببینیم این ملاکهایی که‌ أمیرالمؤمنین(ع) برای اهل ذکر داده است، شاید نوع ما یکی از اینها را هم نداشته باشیم تا چه برسد به همه این ملاکات). اما در این حدیث قدسی که کوتاه است، پیامبر(ص) از خداوند تبارک و تعالی حکایت می‌کند که خداوند متعال فرموده است که «اذا کان الغالب علی عبدی ذکری»؛ وقتی غالب اوقات بنده من یاد من باشد -باز همینجا توجه می‌دهم که ما در هر کاری که داریم، خدا را وسط کار یا آخر کار به یاد می‌آوریم، آن موقع به او توجه پیدا می‌کنیم.

دخترش هم از این طرف پرت می‌کرد در دریا! گفت من رفتم جلو به دختر گفتم پدرت این همه زحمت می‌کشد ماهی را صید می‌کند، تو از آن طرف آن را به دریا پرت می‌کنی؟!! گفت هر ماهی که بدست من آمد، من این صدا را شنیدم که به آن ماهی خطاب می‌شد: «تو از یاد من غافل شدی که در دام صیاد افتادی!». بعد این دختر هم اهل معرفت و فهم بود، به ماهی خطاب می‌کرد: «ماهیی‌ که از یاد خدا غافل باشد بدرد قوت ما نمی‌خورد» و‌آن را به دریا پرت می‌کرد! چقدر خوب است انسان اینطور شود! خطاب به ماهی را بفهمد و بشنود. «کنت محدثه» معنایش این است. انسان وقتی اهل ذکر شد، امکان ندارد لقمه حرام یا شبهه‌ناک جلوی او بگذارند و او نفهمد. درست این خطاب به او می‌شود که رها کن این لقمه را، این می‌شود «کنت محدثه». خداوند همه ما را از اهل ذکر قرار دهد. إن‌شاء‌الله.

و صلی الله علی سیدنا محمد و آله اجمعین.