ایشان می‌فرماید بعضی از فقها ملکیّت را یکی از این مقولات عرضیّه قرار داده‌اند و آن را از مقوله‌ی جده یا مقوله‌ی اضافه شمرده‌اند، بعد سه اشکال بر این مطلب دارند؛ اشکال اول اینکه «المقولة ما یقال علی الشیء و یصدق علیه فی الخارج»، خلاصه اشکال اول این است که مقوله باید ما بازاء‌ خارجی داشته باشد. باید یک چیزی یا در خارج باشد که این مقوله مستقیماً بر آن صدق کند یا بالأخره یک حیثیتی از حیثیات وجودیّه باشد، یک شأنی از شأن وجود در عالم خارج داشته باشد. اصلاً مقوله بر چیزی صدق می‌کند که در عالم خارج باشد. و حال آنکه در اینجا وقتی یک معامله‌ای در عالم خارج انجام می‌شود، به مالک یا مملوک چیزی اضافه یا کم نمی‌شود، در خارج چیزی نیست که بگوئیم این یعنی ملکیّت. چیزی وجود ندارد. این اشکال اول است.

تبادل غیر از ملکیت است. تبادل همان تبادل خارجی است. حتی تبادل اعتباری هم فقط در عالم اعتبار است و در عالم خارج، تبادل خارجی است. ملکیّت تبادل خارجی نیست، بلکه یک اعتبار است که عقلا کرده‌اند. پس خلاصه‌ اشکال اول این است که اگر چیزی بخواهد یکی از این مقولات عشر باشد، باید یک ما بازائی در عالم خارج داشته باشد، کمّ، کیف،  و تمام اینها هم در عالم خارج ما بازاء دارد، باید یک مطابقی در عالم خارج باشد. فرموده‌اند: «فلا بد من أن یکون لها مطابق و صورة فی الأعیان- کالسواد و البیاض [بگوئیم هذا سواد و هذا بیاض] و ما شابههما من الأعراض- أو یکون من حیثیات ماله مطابق، و من شؤونه الوجودیة. فیکون وجودها بوجوده. کمقولة الإضافة»؛ بعضی از مقولات هستند که از شئون یک امر موجود در عالم خارج هستند، مثل مقوله‌ی اضافه که وجود این اضافه بستگی به وجود آن مضاف و مضافٌ إلیه در عالم خارج دارد.

لذا در آخر اشکال اول می‌گویند «و صدق المقولة بلا وجود مطابق، أو تحیثه بحیثیة واقعیة أمر غیر معقول‌‌»؛ اگر ما بگوئیم یک مقوله‌ای داریم که نه مطابقی دارد و نه حیثیّاتی از حیثیات وجود در عالم خارج دارد که با این مقوله تحقّق پیدا می‌کند، این معقول نیست. در اشکال دوم می‌فرمایند مقوله به اختلاف أنظار، مختلف است. وقتی در متضایفین گفته می‌شود «هذا السقف فوقٌ لنا و تحتٌ للسّماء»، این به اختلاف أنظار مختلف نمی‌شود، همه همین را می‌گویند و همه همین را قبول دارند. اما می‌فرمایند ملکیّت به اختلاف أنظار مختلف می‌شود. مثلاً در معاطات بعضی از فقها قائلند که مفید ملکیت عرفی است، اما مفید ملکیت شرعی نیست. یعنی شارع می‌گوید اینجا ملک نیست اما عرف می‌گوید اینجا ملک هست.

چطور می‌شود یک امری از مقولات باشد و به اختلاف أنظار مختلف شود؟ کمّ، کیف، متی، أین، همه اینها از مقولات هستند و هیچیک به اختلاف انظار مختلف نمی‌شوند، اما در اینجا ملکیّت به اختلاف انظار مختلف می‌شود. اشکال سوم این است که تمام این مقولات مربوط به اعراض است و لذا از آنها به «مقولات دهگانه عرضی» تعبیر می‌کنند. تعریف واقعی عرض این است که «کونه فی نفسه کونه لموضوعه». این به چه چیزی برمی‌گردد؟ به این برمی‌گردد که عرض نیاز به موضوع  دارد، عرض بدون موضوع تحقق ندارد. سواد و بیاض، بدون ظرف و موضوعی که این عارض او باشد تحقق ندارد. اصلاً أعراض محتاج به موضوع هستند. سپس محقق اصفهانی(ره) می‌فرماید «مع أنّ الإجماع واقع على صحة تملیک الکلی الذمی فی بیع السلف و نحوه»؛ در بیع سلف بایع پول را می‌گیرد و جنس را به نحو سلف و کلی می‌فروشد. الآن مشتری مالک کلی شده، کلی تملیک شده در حالی که هنوز در عالم خارج فرض ندارد، کلیّ تملیک شده در حالی که الآن یک فردی که مشخّص آن کلی باشد نیست.

تنافس ما در اینها باشد. خیلی حرف مهمی است. این ده امر چیست؟ می‌فرماید «کَانَ یُعَظِّمُهُ فِی عَیْنِی صِغَرُ الدُّنْیَا فِی عَیْنِه‌‌»؛ آنچه او را در پیش چشمان من بزرگ می‌کند این خصوصیت اوست که دنیا در چشم او کوچک است. چقدر این تعبیر لطیف است و چقدر در این تعبیر استدلال نهفته است و چقدر حقایق در آن وجود دارد!! معنایش این است که آنهایی که به دنبال دنیا می‌روند، دنیاطلبی می‌کنند، اینها در چشم اولیاء خدا کوچک می‌شوند. اصلاً کاری به گناه و حرام و این چیزها نداشته باشیم، معصیت خدا و عقوبت و اینها را انسان نداشته باشد. دنیا طلبی انسان را از چشم خدا می‌اندازد.

دنیا طلبی انسان را از چشم اولیاء خدا می‌اندازد. دنیا طلبی واقعیت انشان را کوچک می‌کند. باز هم یک امر اعتباری نیست که بگوئیم خدا می‌گوید اگر سراغ دنیا رفتی قانونم این است که تو پیش من تحقیر شوی. یعنی اگر انسان بخواهد به کنه این عبارت دقت کند، انسان روز به روز خودش را کمتر، محدودتر و کوچکتر می‌کند، آنهم به دست خودش. دنیا طلبی انسان را کوچک می‌کند، چه بخواهد و چه نخواهد! آن کسی که دنبال عنوان بگردد، دنبال ثروت بگردد دنبال مقام بگردد، دنبال شهرت باشد، این فکر می‌کند که دارد بزرگ می‌شود، واقعیت این است که روز به روز در حال کوچک شدن است. یک استدلال خیلی روشن، برای اینکه در پیش خلایق معروف شویم، می‌خواهیم خودمان را بزرگ جلوه دهیم، مقداری فکر کنیم که این خلایق چه ارزشی دارند که من پیش اینها بزرگ شوم؟ انسان باید کاری کند که پیش خدا بزرگ شود و واقعاً این دعایی که وجود دارد که انسان همیشه باید زمزمه کند و از خدا بخواهد که «إلهی لا تَصرِف عَنّا وَجهَک». خیلی عجیب است! انسان اگر واقعاً احساس کند عنایت خدا به انسان هست همه چیز دارد، عالم از او رو برگرداند، همه مقامات هم از او روبرگردانند، اما همین را بداند که خدا به او توجه دارد برای او بس است. و برعکس، اگر همه به انسان توجه داشته باشند، انسان احساس نکند که خدا به او توجّه دارد، توجه خدا به انسان، خود انسان می‌فهمد این یک چیزی نیست که آدم نتواند بفهمد که خدا به انسان توجه دارد یا نه؟

توجّه خدا به انسان در همین توفیقاتی که برای انسان حاصل می‌شود هست. موفق بودن به نماز اول وقت، موفق بودن به قرائت قرآن، موفق بودن به درس، موفق بودن به خدمت به مردم، موفق بودن برای خدمت به دین، اینها علائم این هستند که خدا به عالم توجه دارد. یک روحانی را پیدا کنید که درس نگوید، نماز جماعت نداشته باشد، مطالعه هم نداشته باشد، هر روز لباسش را بپوشد برود یک جایی بنشیند و یک چایی بخورد، این معنایش این است که از چشم خدا افتاده، شخصی که مشغول به کاری است مخصوصاً خدمت به دین، هیچ چیزی بالاتر از خدمت به دین نیست. من این را مکرر عرض کرده‌ام، واقعاً بعد از نماز، سر به سجده بگذاریم و اول چیزی که از خدا می‌خواهیم این است که انسان در خدمت دین باشیم.

اینها راه کشف اراده‌ی خدا به انسان است. أمیرالمؤمنین(ع) می‌فرماید آنچه که در چشم من، این برادر من را بزرگ کرده-در چشم امیر المؤمنین، این خیلی حرف است، نه در چشم یک انسان عادی-، این است که در نظر این شخص، دنیا کوچک است. واقعاً سعی کنیم خودمان را نسبت به دنیا بی اهمیت کنیم. کار مشکلی هم هست. نمی‌گویم من از الآن دنیا را در نظر خودم کوچک می‌کنم. انسان باید خیلی با نفس خودش مبارزه کند. حتی در منزل خودش می‌بیند که دنیا طلبی دارد. انسانی که خودش وقتی خواب است بچه‌ها سر و صدا کردند و او را بیدار کردند، عصبانی می‌شود که چرا من را بیدار کردید؟ چرا مراقب خواب من نبودید؟ حالا مگر تو که هستی که مراقب خواب تو باشند؟ اینکه آنها باید رعایت کنند، یک حرف است، ولی خودخواهی یکی از آثار بزرگ دنیا طلبی است.

اگر واقعاً انسان از همین چیزهایی که اطراف اوست شروع کند، من خودم از اینهایی هستم که اگر واقعاً یک ربع بخوابم کسی صدایی کند بیدار شوم دیگر خوابم نمی‌برد، انسان ناراحت هم می‌شود، ولی گاهی اوقات به خودم می‌گویم من چه حقی دارم که اعتراض کنم؟ انسان از همین راه شروع کند، از اطراف خودمان شروع کنیم. خودخواهی‌ها، خود پسندی‌ها، حجب، تا برسد به همه‌ی مظاهر دنیا. واقعاً اگر امروز انسان بفهمد که هیچ کسی به او توجه ندارد، اما فقط می‌داند خدا به او توجه دارد، آیا آرامش در نفس انسان حاکم نمی‌شود؟ پس مراقب این باشیم که همیشه در پیش اولیاء خدا بزرگ شویم. مگر ما معتقد نیستیم که پیامبر(ص) شاهد بر اعمال ماست؟ مگر معتقد نیستیم که اولیاء خدا، ائمه‌ی طاهرین علیهم‌السلام، آگاه بر اعمال ما هستند؟ ‌امروز که انسان می‌خواهد به بستر برود خودش را محاسبه کند، بگوید من پیش اینها بزرگ شدم یا کوچک شدم؟ در پیش چشم مبارک امام زمان(علیه‌السلام) بزرگ شدم یا کوچک شدم؟ این را باید محاسبه کند. دیگر از ما انتظار نیست که بگوئیم امروز دروغ گفتیم، غیبت کردیم. این مال مردم عادی و معمولی است. ما باید از اینها عبور کرده باشیم. حق کسی را ضایع کردیم، پول کسی را خوردیم، کسی را بی‌جهت اذیت کردیم، ما باید بیائیم فراتر از این باشیم. انسان ببیند آیا واقعاً در چشم و نظر اولیاء‌الله بزرگ شده یا نه؟

و صلی الله علی سیدنا محمد و آله اجمعین.