موضوع: كتاب البیع - بر اساس تحریر الوسیلة 9 (شرايط عوضين)
تاریخ جلسه : ۱۳۹۵/۱/۲۸
شماره جلسه : ۹۰
-
خلاصه بحث گذشته
-
دیدگاه شیخ انصاری در اصالة الوزن
-
بررسی اصل بودن وزن
-
دیدگاه محقق اصفهانی در اصالة الوزن
-
تفاوت دیدگاه شیخ انصاری و محقق اصفهانی
-
جلسه ۱
-
جلسه ۲
-
جلسه ۳
-
جلسه ۴
-
جلسه ۵
-
جلسه ۶
-
جلسه ۷
-
جلسه ۸
-
جلسه ۹
-
جلسه ۱۰
-
جلسه ۱۱
-
جلسه ۱۲
-
جلسه ۱۳
-
جلسه ۱۴
-
جلسه ۱۵
-
جلسه ۱۶
-
جلسه ۱۷
-
جلسه ۱۸
-
جلسه ۱۹
-
جلسه ۲۰
-
جلسه ۲۱
-
جلسه ۲۲
-
جلسه ۲۳
-
جلسه ۲۴
-
جلسه ۲۵
-
جلسه ۲۶
-
جلسه ۲۷
-
جلسه ۲۸
-
جلسه ۲۹
-
جلسه ۳۰
-
جلسه ۳۱
-
جلسه ۳۲
-
جلسه ۳۳
-
جلسه ۳۴
-
جلسه ۳۵
-
جلسه ۳۶
-
جلسه ۳۷
-
جلسه ۳۸
-
جلسه ۳۹
-
جلسه ۴۰
-
جلسه ۴۱
-
جلسه ۴۲
-
جلسه ۴۳
-
جلسه ۴۴
-
جلسه ۴۵
-
جلسه ۴۶
-
جلسه ۴۷
-
جلسه ۴۸
-
جلسه ۴۹
-
جلسه ۵۰
-
جلسه ۵۱
-
جلسه ۵۲
-
جلسه ۵۳
-
جلسه ۵۴
-
جلسه ۵۵
-
جلسه ۵۶
-
جلسه ۵۷
-
جلسه ۵۸
-
جلسه ۵۹
-
جلسه ۶۰
-
جلسه ۶۱
-
جلسه ۶۲
-
جلسه ۶۳
-
جلسه ۶۴
-
جلسه ۶۵
-
جلسه ۶۶
-
جلسه ۶۷
-
جلسه ۶۸
-
جلسه ۶۹
-
جلسه ۷۰
-
جلسه ۷۱
-
جلسه ۷۲
-
جلسه ۷۳
-
جلسه ۷۴
-
جلسه ۷۵
-
جلسه ۷۶
-
جلسه ۷۷
-
جلسه ۷۸
-
جلسه ۷۹
-
جلسه ۸۰
-
جلسه ۸۱
-
جلسه ۸۲
-
جلسه ۸۳
-
جلسه ۸۴
-
جلسه ۸۵
-
جلسه ۸۶
-
جلسه ۸۷
-
جلسه ۸۸
-
جلسه ۸۹
-
جلسه ۹۰
-
جلسه ۹۱
-
جلسه ۹۲
-
جلسه ۹۳
-
جلسه ۹۴
-
جلسه ۹۵
-
جلسه ۹۶
-
جلسه ۹۷
-
جلسه ۹۸
-
جلسه ۹۹
-
جلسه ۱۰۰
-
جلسه ۱۰۱
-
جلسه ۱۰۲
-
جلسه ۱۰۳
-
جلسه ۱۰۴
-
جلسه ۱۰۵
-
جلسه ۱۰۶
-
جلسه ۱۰۷
-
جلسه ۱۰۸
الحمدلله رب العالمين و صلي الله علي سيدنا محمد و آله الطاهرين
خلاصه بحث گذشته
بیان شد که چند مطلب را باید بحث کنیم تا در این بحث به نتیجهی روشنی برسیم، مطلب اول این بود که آیا غرر و جزاف دو عنوان است یا اینکه شارع از هر دو، یک معنای واحدی را اراده کرده است؟ مطلب دوم این بود که آیا در اینجا غرر شخصی ملاک است یا غرر نوعی؟ که این دو بحث را تمام کردیم. مطلب سوم این است که آیا در میان کیل، وزن، عَدّ، ما چیزی به نام اصالة الوزن داریم (که مرحوم شیخ انصاری در کلمات خود به آن اشاره فرمودند) یا خیر؟دیدگاه شیخ انصاری در اصالة الوزن
مرحوم شیخ انصاری فرمود در آن جایی که یک مکیلی را با وزن معامله کنیم، علی المشهور صحیح است و دلیل این است که «الوزن اضبط من الکیل و مقدار مالیة المکیلات معلومٌ به اصالةً»؛ مالیت مکیل، یک پیمانه گندم که برمیداریم، مالیّتش اصالة با وزن معین میشود، «من دون ارجاع من الکیل و المحکیّ المؤیّد بالتتبع»، ایشان میفرماید آنچه حکایت شده و اگر ما تتبع هم کنیم، تأیید کند این است که «أن الوزن اصلٌ من الکیل»؛ وزن اصل برای کیل است.این کیلی که الآن دارد برایشان مشخص است که این کیل نیم کیلو یا دو کیلو است، وزنش مشخص است، «أن الوزن اصلٌ للکیل و أن العدول إلی الکیل من باب الرخصة»، باز مرحوم شیخ میفرماید آنچه که در معاملات معتبر است، وزن است و اگر در مواردی عرف اجازه میدهد به کِیل رجوع شود، این یک رخصتی است که عرف داده و شارع هم این را پذیرفته است. خلاصه کلام مرحوم شیخ آنکه؛ اصل در کیل، وزن است و اصالة الوزن یعنی اینکه هر کیل معین به حسب الواقع، چه مقدار گندم را در برمیگیرد.
ایشان برای اصالة الوزن شاهدی میآورند و آن اینکه «المکائیل المتعارفة فی الأماکن المتفرقة علی اختلافها فی المقدار لیس لها مأخذٌ إلا الوزن»؛ در بلاد مختلفه، مکائیل مختلفه است، در ایران کیل از نظر وزنی حساب کنیم یک جور است، در عراق به نحو دیگری است، این اختلاف مکائیل، مؤید و شاهد این است که در هر بلدی کیل را به حسب وزن یک اندازهای برایش درست کردند. بعد میفرماید: «إذ لیس هنا کیلٌ واحد یقاس المکائیل علیه»[1]؛ اینگونه نیست که بگوئیم در خود کیل، مکائیل یک کیل اصلی دارد که بر آن مقایسه میشود و معیار، آن کیل اصلی است!
مرحوم شیخ میفرماید ما یک چیزی به نام اصالة الوزن داریم و بعد روی همین اصالة الوزن تفصیل داده و باید گفت اگر مکیل را موزون معامله کردید، صحیح است و اگر موزون را مکیل معامله کردید صحیح نیست که اساس این سخن، این نکاتی است که مرحوم شیخ فرموده است.
بررسی اصل بودن وزن
احتمالات در مسئله این است که؛ 1) بگوئیم وزن اصل است، 2) بگوئیم کیل اصل است. 3) هیچ کدام اصل نیستند، سه مقیاس و معیار مستقل است، همانطوری که عَدّ، یک مقیاس مستقل است، کیل هم مستقل است وزن هم مستقل است (البته بعضی گفتهاند عَدّ هم مانند کیل رجوع به وزن میکند).مسئله این است که یا باید بگوئیم وزن اصل است و یا کِیل اصل است، راجع به عَدّ کسی نگفته اصل است، منظور از اصلی که در اینجا مرحوم شیخ بیان میکند، «رجوع احدهما بالآخر» است، اگر گفتیم وزن اصل است کِیل به آن رجوع میکند، اگر گفتیم کیل اصل است وزن به او رجوع میکند، آیا «الاصل هو الوزن» و کیل و عَد به او رجوع میکند؟ یا اینکه «الکیل هو الاصل»، وزن و عَد به آن رجوع میکند، یا اینکه هر کدام یک مقیاس مستقلی در معاملات است؛ کیل یک امر مستقل، وزن هم یک امر مستقل است و هیچ کدام به دیگری رجوع نمیکند؟
نکته: ما این نتیجه را هم عرض کنیم اگر گفتیم «الوزن اصلٌ»، دیگر بحث خیلی روشن است؛ «لا یجوز بیع الموزون کیلا بل یجوز بیع المکیل وزنا»، اما اگر این سخن (یعنی اصالة الوزن) را کنار گذاشتیم، آن وقت باید سراغ ادله برویم یعنی ادلهی عامه و روایات ببینیم بالأخره از آنها چه استفاده میکنیم؟ یعنی ببینیم آیا در روایات و ادله عامه، استفاده میشود که مکیل را نمیشود موزون فروخت یا موزون را نمیشود مکیل فروخت یا نه؟ پس این هم نتیجهای که میخواهیم در بحثش برسیم.
ترتیب این بحث اجتهادی باید روشن باشد، چرا اول داریم این بحث را میکنیم؟ میخواهیم ببینیم این ارتباطات عرفیه در اینجا وجود دارد یا نه؟ آیا عرف وزن را اصل میداند و میگوید کیل به آن رجوع میکند؟ و در نتیجه بگوییم شارع همین را اعتبار و تأیید کرده است؟ اما اگر گفتیم در عرف، نه وزن اصالت دارد و نه کیل، هیچ کدام اصالت ندارند، باید برویم مستقلاً در ادلهی عامه معاملات و در روایات ببینیم آیا در جمع میتوانیم بگوئیم شارع میگوید مکیل را نمیشود موزون کرد و موزون را نمیشود مکیل کرد، «المکیل یباع بالکیل فقط، المکیل یباع بالوزن فقط»؟ یا از ادله هم چنین چیزی استفاده نمیشود؟
اینجا وقتی به عبارات بزرگان مراجعه میکنیم، یک کلامی را محقق اصفهانی دارد، یک کلامی هم مرحوم ایروانی دارد، آنها را باید ملاحظه کنیم و بعد یک جمعبندی در اینجا داشته باشیم.
دیدگاه محقق اصفهانی در اصالة الوزن
مرحوم اصفهانی یک مطلبی را بیان میکند و طبق این مطلب میگوید: «هذا معنی اصالة الوزن»، یعنی گویا اصلاً باید این اصالة الوزن را معنا کنیم که «ما هو معنی اصالة الوزن؟» ایشان میفرماید: «الأغراض المعاملیة العقلائیة تختلف باختلاف مقادیر الاشیاء من حیث کیفها خفةً و ثقلاً»؛ اغراض متعاملین از حیث سبک و سنگین بودن اشیاء در معاملات (یک شیء سنگین باشد یا سبک) فرق میکند، «و من حیث کمّه المنفصل عدداً»؛ از اینکه چه تعداد باشد فرق میکند، «و من حیث کمّه المتّصل طولاً و عرضاً»؛ از حیث کمیت متصل که از جهت طول و عرض چه مقدار باشد؟ فرق میکند.بعد میفرماید حیثیت اولی که مسئلهی سبک و سنگینی است این را عرف، از راه مثقال و مادون مثقال و مافوق مثقال معیار قرار داده، گفته برای سبک و سنگینی بگوئیم این چقدر است؟ بر حسب مثقال، کمتر از مثقال فرض کنید حبه، بالاتر از مثقال، کیلو و غیره، بعد میفرماید: «و الأحجار المقدّرة لتلک المراتب طریقٌ إلی معرفة ما یوازنها من المقدار فی الأشیاء التی تقع علیها المعاملة»، الآن هم گاهی اوقات هست بارفروشها سنگ دارند، این سنگ را بر حسب مثقال و ... قبلاً معین کردند، این راجع به خفّت و ثقل. یعنی گاهی اوقات در بعضی از اشیاء غرض به این تعلق پیدا میکند از جهت سبکی و سنگینی، مال چقدر است؟
بعد میفرماید: «أما المکیال فهو فی نفسه لا یکون طریقاً إلا إلی معرفة ما یسعه من الحنطة مثلا فی قبال مکیال آخر اضیق منه او اوسع منه»؛ این طریق به معرفت این است که این چقدر گندم میگیرد؟ این کیل قمّی با کیل تبریزی فرق میکند، این مقدار گندم میگیرد از نظر کمی و زیادی، در مقابل کیل دیگر، «و هو (کیل) غیر مجدٍ فی معرفة الثقل و الخفة اللذین علیهما مدار الأغراض المعاملیة فلا محاله یقدّر المکیال من حیث إنه یسع مائة مثقال من الحنطة»؛ مکیال در اینکه این کیل از نظر سبکی و سنگینی گندم چقدر است یعنی فرض کنید در خود گندم غرض به این است آنکه میگیرد سبک باشد یا سنگین، کاری به طول و عرضش ندارد، به دانههای گندم کار ندارد که بخواهد بشمارد، میخواهد ببیند از جهت سبک و سنگینی چقدر است؟
اگر کیل هم آمد در صورتی این سبک و سنگینی را روشن میکند که ما بدانیم این کیل مساوی با ده مثقال یا پنجاه مثقال است، اما اگر بدانیم این کیل طول و عرض گندمی که در این قرار میگیرد چه فایدهای دارد، ثقل و خفت گندم را روشن نمیکند، برای اینکه ثقل و خفت را روشن کند ما باید وزن کنیم، بعد میفرماید: «و هذا معنی اصالة الوزن»؛ این معنای اصالة الوزن است.
بنابراین، ایشان میفرماید معنای اصالة الوزن کسی در ذهنش اینطور نگوید که وزن دقیقتر از کیل است، همانگونه که از عبارت خود شیخ انصاری هم استفاده میشود که میفرماید وزن اضبط از کیل است، مرحوم اصفهانی میفرماید این معنای اصالة الوزن نیست که شما آوردید، اصالة الوزن ربطی به اضبطیت و عدم اضبطیت ندارد (یعنی بگوئیم اگر کیل کنیم این کم و زیاد میشود معلوم نمیشود، خیلی دقیق نیست، اما اگر وزن کنیم دقیق است)، اضبطیت معیار در اصالة الوزن نیست، اصالة الوزن یعنی وقتی میگوییم یک کیل گندم در قم، بدانیم این صد مثقال است، پنجاه مثقال است، یک کیلو است یا نیم کیلو است.
«و أن الکیل لاعتبار به إلا بعد ارجاعه إلی الوزن»؛ کیل بعد از اینکه ارجاع به وزن داده شد، بگوئیم در این کیل پنجاه مثقال گندم جا میگیرد، بعد این کیل معتبر میشود، خود کیل فی نفسه هیچ اعتباری ندارد، بلکه به اعتباری که این کیل از نظر وزنی چقدر جا دارد، این پیمانه از نظر وزن چقدر جا دارد این را حساب میکنند.[2]
تفاوت دیدگاه شیخ انصاری و محقق اصفهانی
نظری ثبت نشده است .