شما الآن می‌گوئید همان زمانی که تکوّن پیدا کرده، چون با نطفه‌ی مرأة، تکوّن پیدا می‌کند. پس در همان شکم جاریه و در همان رحم جاریه، از ملک آن مالک خارج شده است. پس ما باید همان موقع را ملاک قیمت قرار دهیم. زمانی که نطفه در رحم این زن منعقد می‌شود، بگوئیم از بعد از انعقاد به بعد، دیگر ملک واطی می‌شود و از ملکیّت مالک جاریه خارج است. پس باید قیمت این نطفه را در همان زمانی که در جوف جاریه است ضامن باشد نه قیمت یوم الاداء را. یعنی امام(رض) می‌خواهد بفرماید شما حرفهایی می‌زنی که أصلاً با ظاهر روایت سازگاری ندارد. ظاهر روایت می‌گوید این شخص ضامن قیمت یوم الاداء است، استدلال و بیان شما محقق اصفهانی(ره) ملاک را روی ضمان این بچه می‌برد، زمانی که در جوف مادر است. چون خود شما می‌گوئید «خصوصاً إذا قیل بتکوّنها من نطفة المرأة» ؛ اگر تکون از نطفه مرأه است، همان زمان بعد از تکوّن، از ملکیت صاحب جاریه خارج می‌شود، پس آن زمانی که از ملکیتش خارج شده ملاک است. پس باز هم این حرفشان با ظاهر روایت سازگاری ندارد.

این هم تقریباً تتمه‌ی آن اشکال قبلی است، یعنی هم اشکال دوم و هم اشکال سوم روی این محور است که روایت، ظهور در قیمت یوم الاداء دارد و کلام محقق اصفهانی(ره) مسأله را می‌برد روی قیمت در زمانی که در جوف این جاریه بوده است. امام(رض) می‌فرماید این دو مطلبی که شما گفتید؛ یکی اینکه این مشتری أتلف الدم و القوی ، این با این قیمت یوم الاداء سازگاری ندارد. دوم اینکه شما گفتید «خصوصاً إذا قیل بتکوّنها من نطفة المرأة» ، می‌گوئیم این بچه وقتی تکوّن پیدا کرد، همان موقع از ملک آن صاحب جاریه خارج می‌شود. چه زمانی؟ همان زمان که هنوز در شکم مادرش است، نطفه تازه منعقد شده، می‌گوئیم پس قیمت همان روز را باید بدهد، چون زمان خروج از ملک، زمانی است که در جوف مادر است نه قیمت یوم الادا را.

اشکال چهارم که شاید بهترین بیان هم باشد، برای این است که اتلاف را کلا در اینجا منتفی کند و دیگر حرفی از اتلاف مطرح نباشد. می‌گوید جناب محقق اصفهانی(ره)! چه کسی گفته این بچه الآن حرّ است؟ اگر عبد بود، مال مالک جاریه بود، اما چه کسی گفته این حر و آزاد است؟ شارع فرموده است. پس این مشتری در این معنا چه دخالتی دارد؟ مشتری فقط موضوع را ایجاد کرده و از این جاریه بچه‌دار شد. اگر شارع می‌گفت این بچه، مال مالک جاریه است و عبد است، باز هم شما می‌گفتید با اینکه می‌گوید مال مالک هست، اما دم و قوا را اتلاف کرده؟! قطعا چنین حرفی نمی‌زدید. پس شارع فرموده این حرّ است، پس بر این مشتری صدق متلف نمی‌کند. ما از این چهار اشکال امام(رض)، در اشکال اول مناقشه کردیم، اما سه اشکال بعدی بر محقق اصفهانی(ره) وارد است.

و صلی الله علی سیدنا محمد و آله اجمعین.