عرض کردیم محقق ایروانی(قده) بر استدلال شیخ(ره) به این روایات سه اشکال مطرح کرده که اشکال اول ایشان را با مطالبی که حول آن بود ذکر کردیم و به مناسبت، به بحث «حق استیلاد» هم اشاره کردیم. عرض کردیم که متأسّفانه این بحث «حق استیلاد» در هیچ یک از کتب فقهی مطرح نشده، یعنی به این کتب فقهی متعارف و معتبر مراجعه بفرمایید این مقداری که من هم از قدیم مراجعه کردم و هم این اواخر، أصلاً راجع به «حق استیلاد» بحثی نشده و این می‌طلبد که این را دنبال کنید.

مقداری مبانی این بحث را عرض کردم، اکنون شما دنبال کنید ببینید به چه نتیجه‌ای می‌رسید؟ عرض کردم یا ما دلیل داریم بر اینکه حق استیلاد، حق زوج است، یا باید دلیل بیاوریم که فقط حق زن است. حالا از آن طرف قضیه؛ اگر مردی بگوید من بچه نمی‌خواهم، آیا زن حق دارد به مرد بگوید که من بچه می‌خواهم و تو باید از من بچه‌دار شوی؟ یا اگر گفتیم برای زوج و زوجه دلیل نداریم، نتیجه این می‌شود که بگوئیم اگر با هم توافق کردند بر استیلاد، که الآن قوانین عقلایی موجود در دنیا روی همین محور است، قوانین موجود می‌گوید اگر هر دو توافق کردند، می‌توانند بچه‌دار شوند، اما اگر توافق نکردند نه. قوانین موجود در دنیا، مسأله ولد را هم مثل مسکن قرار داده‌اند، همانطور که توافق هر دو بر مسکن باید باشد، باید بر این هم باشد. دیروز عرض کردیم از این بیان که فقها در فقه می‌گویند که زوجه حق عزل ندارد و عزل برای زوجه حرام است و گفتیم عزل دو مصداق دارد، یک مصداق این است که زوجه مانع از انزال شود، مانع از انزال؛ یعنی اینکه نگذارد زوج، ماء خودش را در رحم او قرار دهد، وادارش کند که خارج رحم إفراغ کند، مصداق دومش این است که بعد از اینکه زوج ماء خودش را در رحم زوجه قرار داد، او به یک وسیله‌ای یا تخلیه کند یا از بین ببرد.

در منفعت مستوفاة ما حق نداریم سراغ منافع ممکنه‌ی احتمالیه برویم. می‌گوئیم قیمت همین را باید بدهیم، شما ممکن است بگوئید اگر مولا این جاریه را به فلان عبدش می‌داد دو تا بچه از آن به وجود می‌آورد، اما اینها را نمی‌شود ملاک قرار داد. باید بگوئیم بالفعل آنچه که الآن موجود و محقق است، که اسم این را منفعت مستوفاة می‌گذارد، ضمان این را باید ملاک قرار دهیم. پس اشکال ما به محقق ایروانی(ره) این است که این که گفتید مقتضای قاعده است؛ ما می‌گوییم بلکه مقتضای قاعده درست نقطه مقابل است. ثانیاً محقق ایروانی(ره) گفت شاید مراد از روایت هم کلام ما باشد. به نظر ما؛ روایات هم بر خلاف کلام محقق ایروانی(ره) است. شما ببینید روایاتی که آن روز خواندیم؛ آن روایت جمیل به دراج دارد «یأخذ الجاریة صاحبها» یعنی مالک، «و یأخذ الرجل ولده بقیمته» یعنی قیمت این ولد موجود نه آن ولد مفروض، لذا این هم که گفت روایت ظهور در این مطلب دارد درست نیست.

و صلی الله علی سیدنا محمد و آله اجمعین.