فرمايش صاحب جواهر(عليه الرحمة) در بول ما لا يؤكل لحمه، با دقتي که در کلام صاحب جواهر شد و نکاتي پيرامون فرمايش ايشان بيان شد . با توجه به كلمات قدماء در مي يابيم كه نزد آنها همچون مرحوم شيخ مفيد(اعلي الله مقامه) در کتاب مقنعه و بعد مرحوم سيد مرتضي و شيخ طوسي و ديگران تا زمان متاخرين، معاوضه روي ابوال مطلقا هم حرمت تکليفيه داشته است و هم حرمت وضعيه، تا زمان ابن ادريس يا مرحوم محقق در شرايع، كه اينها بين بيع بول حيوان غير مأکول اللحم با بيع بول حيوان مأکول اللحم فرق گذاشته اند، مرحوم شيخ انصاري و مرحوم صاحب جواهر هم همين تفصيل را دارند که بيع بول ما لا يؤکل لحمه را به حرمت تکليفيه و وضعيه حرام مي دانند.

  در زمان معاصرين، - توضيحي پيرامون اين تعبير عرض کنم که توهم اسائه ادب نشود، مرحوم شيخ در کتاب مکاسب نسبت به استادشان صاحب جواهر تعبير مي کنند به بعض المعاصرين، اين براي اين است که تاريخ زماني مسئله را بيان کنند، گاهي مي گويند بعض المعاصرين و مي خواهند بگويند که اين علميتي ندارد هم زمان با ما است . الان ما هم مي توانيم نسبت به اسا تيدمان و اساتيد اساتيدمان تعبير بعض المعاصرين کنيم به عنوان اين که داريم از نظر زماني تحليل مي کنيم - در ميان فقهاي معاصر بزرگاني مثل مرحوم محقق خوئي(قدس سره) و برخي ديگر، اينها قائلند به اين که بول حيوان غير مأکول اللحم و معاوضه روي آن نه حرمت تکليفيه دارد و نه حرمت وضعيه و دائر مدار آن غرضي است که متبايعين و متعاملين نسبت به آن داشته باشند، مي فرمايند هم معامله حلال است به حليت تکليفية بالحليت التکليفيه و هم حلال است به حليت وضعيه.

نکته چهارم: که نکته مهمي است، مي فرمايند فرض کنيم ماليت عند المتبايعين هم ندارد، اگر بگوييم بول حيوان غير مأکول اللحم ماليت عند المتبايعين هم ندارد چرا بگوييم معامله باطل است . وقتي چيزي ماليت نداشت و شما معامله کرديد مي گوييد اين معامله معامله سفيهانه است، چيزي که غرض عقلائي در آن تعلق پيدا نمي کند و انسان در مقابلش پول دهد اين سفيهانه است، اما مي فرمايند ما دليلي نداريم در اينکه معامله سفهي باطل است .

بله دليل داريم که اگر احد المتعاملين سفيه باشند، يعني شرعاً محجورٌ عليه باشد معامله باطل است، بچه محجورٌ عليه است و سفيه کسي است که خوب و بد را تشخيص نمي دهد و ضرر و نفع را نمي فهمد، اين معاملات باطل است، اما اگر دو طرف معامله سفيه نباشند ولو معامله سفهي باشد، مثلاً اگر کسي اضطراري هم ندارد، حالا اگر کسي اضطرار دارد مثلا بچه اش مريض است و فرش يک ميليوني را صد هزار تومان مي فروشد، اينجا اضطرار وجود دارد و عقلا هم اقدام به اين کار مي کنند، اما اگر کسي مي داند فرشش يک ميليون ارزش دارد و اضطراري هم ندارد و فرش را فروخت هزار تومان، اين معامله سفهي است يعني عقلا چنين کاري را نمي کنند، عقلا در مقابل چيزي که يک ميليون ارزش دارد با صد هزار تومان يا ده هزار تومان معامله نمي کنند. معامله از نظر عقلا سفهي است، اما مي فرمايند ما دليلي بر بطلان معامله سفهي نداريم .

در اين بحثي که ايشان در اينجا فرموده اند نقاط افتراقي با مشهور فقها دارند، در باب معاملات مشهور فقها قائلند به اينکه معامله صحيح آنجايي است که آن شيء ماليت داشته باشد، اگر شيئي ماليت ندارد مشهور قائللند که معامله باطل است.

فعلاً وارد اين بحث نمي شويم جاي اين بحث در معامله عوضين است، درکتاب بيع در عوضين معامله بايد بحث کنيم که يکي از شرايط عوضين اين است که بايد ماليت داشته باشد يا نه؟ مشهور قائلند به اينکه بايد هم ملک باشد و هم مال، و مي گويند نسبت بين ملک و مال عموم و خصوص مطلق است، يا روي نظر بعضي از محشين مکاسب عموم و خصوص من وجه است. مبناي ايشان همين است که ايشان در معامله، ماليت را معتبر نمي دانند، حا لا که ماليت را معتبر نمي دانند، بيع بول حيوان غير ماکول اللحم را علاوه بر اينکه مي فرمايند حرام نيست چون در آن اجماع خدشه کرده اند، مي فرمايند اين معامله، معامله صحيحي است.

مرحوم محقق ايرواني براي فساد معامله روي بول غير مأکول اللحم به اين آيه شريفه «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَأْكُلُوا أَمْوَالَكُمْ بَيْنَكُمْ بِالْبَاطِلِ إِلَّا أَنْ تَكُونَ تِجَارَةً عَنْ تَرَاضٍ» در حاشيه مکاسب استدلال کرده اند. استدلال مرحوم ايرواني را مطالعه کنيد، تا اشکالي که به مرحوم ايرواني وارد شده را ان شاء الله فردا عرض مي کنيم.

و صل الله علی سیدنا محمد و آله الطاهرین.