بعضي از بزرگان مثل مرحوم محقق ايرواني در اين بحث بيع ما لا يوکل لحمه ، براي اينکه حرمت وضعيه اين معامله را اثبات کنند به اين آيه شريفه استدلال کرده اند: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَأْكُلُوا أَمْوَالَكُمْ بَيْنَكُمْ بِالْبَاطِلِ إِلَّا أَنْ تَكُونَ تِجَارَةً عَنْ تَرَاضٍ»، فرموده اند که آيه نهي مي کند از اينکه مومنين بين خودشان اکل مال به باطل داشته باشند، و اين باطل در آيه شريفه اعم از باطل عرفي و شرعي است، چون بحثي است که بعدا به مرور در جاي خود مطرح مي شود، که برخي قائلند که باطل در اين آيه، خصوص باطل شرعي مراد است، کثيري قائلند که باطل عرفي مراد است، برخي هم مي گويند اين عنوان اعم را دارد و اعم از باطل شرعي و باطل عرفي است.

اگر بدست آوردن يک مالي از نظر عرف باطل بود و عرف بگويد اين مالي که به دست اين شخص رسيد اين هيچ استحقاقي را ندارد، مثلا افرادي که در اداره اي کار مي کنند اگر براي راه انداختن کار کسي با اينکه وظيفه قانوني آنها است که انجام دهند، باز از مراجعه کننده پولي را بگيرند، به عرف که مي گوييم عرف مي گويد اين پول را به ناحق از ما گرفت، عرف اين را باطل مي داند و تعبير مي کنيم به باطل عرفي، و اين رشوه هايي که اين روزها در بعضي ادارات است بعنوان اکل مال به باطل است، عنوان رشوه فقهي را ندارد چون رشوه فقهي فقط در باب قضاوت است، در غير باب قضاوت اين پولهايي را که مي گيرند عنوان رشوه فقهي را ندارد اما از مصاديق اکل مال به باطل است.

در چه صورت مي توانيم بگوييم که از مصاديق اکل مال به باطل است؟ در صورتي که «باطل» در آيه شريفه را يا بگوييم باطل عرفي مراد است «لَا تَأْكُلُوا أَمْوَالَكُمْ بَيْنَكُمْ بِالْبَاطِلِ» يعني آن طريقي که در عرف عنوان باطل را دارد از آن طريق مال بدست نياوريد، يا بگوييم اعم از باطل شرعي و عرفي است. مرحوم ايرواني همين نظر را دارند که اين باطل در آيه شريفه اعم از باطل شرعي و عرفي است و عرف، پول دادن در مقابل بول حيوان غير ماکول اللحم که حتي جواز شرب هم ندارد را باطل مي داند. لذا از مصاديق اکل مال به باطل است، از اين راه مي فرمايد که اين معامله، معامله فاسدي است.

به نظر مي رسد فرمايش مرحوم ايرواني فرمايش تامي است. يعني آيه دنبال اسباب شرعيه باطله نيست، اسبابي که بطلانش بطلان شرعي است. به نظر ما آيه کاري به اسباب صحيحه شرعيه و اسباب باطله شرعيه ندارد، آيه مي فرمايد اگر به دست آوردن مالي، در نزد شما باطل است و عرف اين را باطل مي داند مي گويد حق شخص نيست که چنين مالي را داشته باشد، آن پول حرام مي شود و معامله مي شود معامله باطل. روي همين بيان در اين معاملاتي که متأسفانه امروز در جامعه ما رايج است مي شود استدلال کرد، معاملاتي مثل گلدکوئيست و معاملاتي که انواع مختلف دارد. اگر ما باطل را در آيه شريفه به باطل عرفي يا اعم از عرفي و شرعي معنا کرديم، مي گوييم اينها عرفا باطل است که توضيح آن مفصل است.

اما به نحو اجمال اين است که در اين گونه معاملات افرادي که در رده دوم و سو م و چهارم تا صدم قرار دارند از آن شخصي که در طبقه صدم است و وارد اين مجموعه مي شود، پولي به حساب شخصي که در طبقه اول است مي رسد، البته اين پول را مسئول آن شرکت مي ريزد ولي پول مال آن شخص است و جداگانه هم نيست، به حساب شخص اول مي ريزند بدون اينکه استحقاقي داشته باشد، اين مقدار رفته يک مشتري پيدا کرده، لذا اگر به خاطر مشتري اول و دوم حق الزحمه اي بدهند اشکالي ندارد اما اگر ادامه پيدا کند اشکال دارد.

اينجا يک مطلبي که در بحث بيع بول حيوان ماکول اللحم مثل ابل غنم و بقر، هم از مرحوم شيخ انصاري و هم از مرحوم صاحب جواهر استفاده مي کنيم اين است که حرمت و بطلان معامله، جواز و صحت معامله، دائر مدار همين مسئله جواز شرب و عدم جواز شرب است. از کلام مرحوم شيخ انصاري در مکاسب استفاده مي شود - تعبيري که ايشان فرموده اند اين است فرموده اند - بنابر اين که ما بگوييم شربش جايز است بيعش صحيح است،

اگر گفتيم شرب بول حيوان ماکول اللحم جايز است اختياراً، اينجا بيعش هم صحيح است و نافذ هم هست، اما شيخ مي فرمايد بنابر اينکه ما بگوييم جواز شرب ندارد دو قول در اينجا وجود دارد و در نتيجه قول به عدم صحت را قائل شده اند . پس ميزان را در حرمت و عدم حرمت و صحت و عدم صحت آورده اند روي اينکه آيا جواز شرب دارد يا ندارد. اگر داشت معامله اش صحيح است و حرام هم نيست، اگر نداشت دو قول است و در نتيجه مرحوم شيخ قول به عدم صحت را تقويت مي کنند. اگر کسي از شيخ سوال کند که فرق بين ابوال طاهره و خاک چيست؟ دربيع خاک مي گويند بيعش جايز است و منافعي هم دارد و خريد و فروش هم مي کنند و خوردن خاک هم حرام است؟ جواب داده اند مرحوم شيخ بين بول طاهر و ادويه محرمه چه فرقي وجود دارد؟

در بين متأخرين و معاصرين مرحوم امام و مرحوم آقاي خوئي(قدس سره) و برخي ديگر مي فرمايند اينکه در ابوال طاهره بگوييم بحث مردد شود بين اينکه آيا جواز شرب دارد يا نه اين بحث درستي نيست. فرموده اند اگر يک جواز عقلائي بر بيعش مترتب شد بيعش صحيح و جايز است، مي خواهد جواز شرب داشته باشد يا نداشته باشد. اين نظر را هم مرحوم امام(ره) دارند و هم مرحوم آقاي خوئي(قدس سره). شما ملاحظه بفرماييد ببينيد از قدما که شروع مي کنيم، که قدما قائل بودند که اصلاً در مطلق ابوال (هم طاهره و هم غير طاهره) هم بيعش حرام است و هم بيعش باطل، تغيير نظر فقها چه مقدار تطور داشته تا برسيم به نظر امام. امام در کتاب مکاسب محرمه در ص 56 مي فرمايند «فتحصل مما ذکرناه جواز الانتفاع بصنوف النجاسات و لا دليل عام علي حرمة جميع الانتفاعات بها» مي فرمايند انتفاع به اقسام نجاسات جايز است، دليلي که دال بر حرمت جميع انتفاعات اينها باشد نداريم «کما لا دليل کذلک علي حرمة بيعها».

بعد در آخر مي فرمايند که «ففي کل مورد ليس الدليل إلّا الادلة العامة يحکم بجواز الانتفاع به و جواز البيع في ما ينفع به». مي فرمايند در هر مورد که يک نفع عقلائي باشد معامله اش جايز است. اين را امام در خصوص ابوال طاهره هم نمي فرمايند، در ابوال نجسه هم همين را دارند، در ابوال طاهره و عذره و مني و همه اينها، همين حرف را دارند. مگر اينکه دليل ديگري داشته باشيم. مي فرمايند هر نجسي يا هر چيزي که مثل بول مأکول اللحم طاهر باشد ملاک را نمي آوريم روي اينکه جواز شرب دارد يا نه، بلکه ملاک را مي آوريم روي اينکه آيا نفع عقلائي دارد يا ندارد.

روي مبناي امام و مرحوم آقاي خوئي لازم نيست که بحث کنيم که آيا بول حيوان مأکول اللحم جواز شرب دارد يا نه؟ اما روي مبناي شيخ و صاحب جواهر بايد بحث شود که آيا بول حيوان ماکول اللحم جواز شرب دارد يا نه. ما بحث را به همان منوال صاحب جواهر و مرحوم شيخ دنبال مي کنيم. چون اولا خارج بحث اطعمه و اشربه هم خوانده نمي شود. شايد کسي از شما سوال کند که شما در فقه خود مي گوييد شرب بول ابل جايز است. اصلاً ببينيم که همچين چيزي داريم يا نه. اولين بحثي که بايد بکنيم اين است که ببنيم که آيا ابوال طاهره، بول ابل و غنم و بقر، آيا جواز شرب دارد يا نه؟ و بر فرض اينکه جواز دارد، اين مطلقا است يا نه فقط در فرض تداوي است يا نه علاوه بر فرض تداوي براي اضطرار هم مانعي ندارد؟ که اين را مطرح مي کنيم و فرق بين ابوال طاهره و طين و ادويه که در کلمات شيخ هم مطرح شده روشن کنيم.

و صل الله علی سیدنا محمد و آله الطاهرین.