عمده در باب دليل سوم است که رواياتي است که در اينجا داريم، که بعضي از آنها را مي خوانم. در برخي از اين روايات داريم که به صورت مطلق بول حيوان مأکول اللحم را فرموده اند «لا بأس به». و بعضي ها تصريح شده به اينکه اگر براي تداوي باشد اشکالي ندارد. لذا بايد اين روايات را خواند و ديد چه نتيجه اي از اين روايات گرفته مي شود .

برخي از روايات مطلق و بعضي از آنها مقيد است، از باب حمل مطلق بر مقيد بايد بگوييم که جواز شرب اختصاص به آنجايي دارد که براي تداوي و معالجه است. براي معالجه بعضي از امراض شرب بول ابل و نيز غنم و بقر هم اگر براي تداوي باشد اشکالي ندارد. نکته اي که وجود دارد اين است که تداوي غير از مسئله اضطرار است . در باب اضطرار قاعده کلي داريم و تحقيقاً همه فقها اين را قبول دارند که هيچ حرامي نيست الا اينکه در فرض اضطرار بر انسان حلال مي شود . اما در مسئله تداوي، اگر کسي اين درد را بتواند تحمل کند اما اگر بول ابل را خورد اين مرض از بين مي رود، يا داروها منحصر به بول ابل نيست، اگر گفتيم عنوان، عنوان تداوي است که غير از مسئله اضطرار است، روي عنوان تداوي ديگر مطلقا جايز مي شود، يعني اضطرار باشد يا نباشد، راه ديگر براي معالجه باشد يا نباشد.

اين روايات در کتاب أطعمه و أشربه، وسائل الشيعة، چاپ جديد، ج 25، ابواب الأطعمة المباحة، باب 59، باب جواز شرب ابوال الابل و البقر و الغنم، واستشفاء به ابوال و البان اينها، در اين باب مرحوم صاحب وسائل هشت روايت ذکر کرده است. ابتدا رواياتي که مطلق است را بخوانيم .

روايت دوم: «عبدالله بن جعفر في قرب الاسناد عن السندي بن محمد عن أبي البختري عن جعفر عن أبيه عن النبي(ص) قال لا بأس ببول ما اکل لحمه» . در اين روايت با قطع نظر از اينکه خود قرب الاسناد محل بحث است. عمده بحث روي ابو البختري است، که همان وهب بن وهب است که کذّاب معروف است، لذا روايت، روايت ضعيفي است، اين از نظر سند روايت. در خود روايت دارد «قال لا بأس ببول ما أکل لحمه» اگر کسي بگويد چون مشهور يا به قول مرحوم سيد مرتضي اجماع داريم بر جواز شرب بول حيوان ماکول اللحم، لذا اگر سندش هم ضعيف باشد مشهور به اين روايت عمل کرده اند. و متن روايت و دلالت اين است «لا بأس ببول ما أکل لحمه» باز مشهور فقها اين لا بأس را حمل بر جواز شرب کرده اند، يعني بول حيوان مأکول اللحم لا بأس به من جهت الشرب، برخي احتمال داده اند که اين لا بأس شايد از نظر طهارت و نجاست باشد لا بأس از نظر اينکه طهارت ليس فيه بأس.

نکته اي که مي توانيم بگوييم اين است که لا بأس اطلاق دارد، اگر سند روايت را با عمل مشهور درست کرديم اين لا بأس اطلاق دارد، يعني هم بر مسئله شرب دلالت دارد و هم بر مسئله طهارت. بعضي از روايات مطلق ديگر هم هست که در کتاب وسائل نيامده، از امام صادق ع اين روايت نقل شده است «کل ما أکل لحمه فلا بأس بما يخرج منه» يعني هر حيوان مأکول اللحمي آنچيزي که از آن حيوان خارج مي شود لا بأس به، اين هم اطلاق دارد، هم مسئله طهارت را شامل ميشود هم مسئله شرب را.

در مقابل اين دو روايت چند روايت مقيد داريم، يکي در اين حديث اول، باب 59؛ محمد بن حسن باسناده عن محمد بن احمد بن يحيي - که در جاي خود خوانده ايد که سند شيخ طوسي به محمد بن احمد بن يحيي اشعري ضعيف است - عن احمد بن حسن عن عمر بن سعيد عن مسعده بن صدقه - احمد بن حسن مشترک است، عمر بن سعيد مدائني ثقه است، مسعده بن صدقه مدائني است از اجلاّي روات است - عن عمار بن موسي ساباتي - که برخي از رجالين عمار بن موسي را توثيق کرده اند، که نجاشي او را توثيق کرده، شيخ طوسي به صورت متعدد و مختلف راجع به عمار صحبت کرده، نظر شيخ طوسي اين است که عمار بن موسي روايات متفردي دارد يعني رواياتي که فقط عمار نقل کرده، و در بين رجاليين عمار معروف به مضطرب الحديث هم هست. مرحوم شيخ در کتاب استبصار فرموده اند به رواياتي که عمار به صورت متفرد نقل کرده اعتنايي نداريم، ولو در بعضي از کتاب هايشان فرموده اند عمار اگر چيزي نقل مي کند ثقه است اما در متفردات نمي توانيم به او اعتماد کنيم. عمار از امام صادق نقل مي کند -

«قال سئل عن بول البقر يشربه الرجل» اگر شخص بول بقر را شرب کند چه صورتي دارد؟ «قال(عليه السلام) إن کان محتاجاً اليه يتداوا به يشربه» اگر به او احتياج دارد يعني براي معالجه و دوا مي خواهد استفاده کند «يشربه کذلک ابوال الابل والغنم»، اين کذلک معلوم نيست در کلام امام است يا عمار بيان کرده، همان نکته اي که عرض کردم که عمار مضطرب الحديث است يک نکته آن هم همين است، الان اين «کذلک ابوال الابل و الغنم» را عمار بيان کرده يا در کلام امام است اين معلوم نيست.

روايت اصلا ضعيف السند هم هست. بعضي از بزرگان مثل مرحوم خوئي فرموده اند ما بوسيله موثقه عمار روايات مطلقه را تقييد مي زنيم . اين روايت که سند ش را ملاحظه فرموديد چند اشکال در آن وجود دارد، هم سند شيخ به محمد بن احمد بن يحيي اشعري ضعيف است، هم احمد بن الحسن مشترک است، هم عمار بن موسي ساباتي متفرد است، مرحوم خوئي تعبير کرده اند به موثقة عمار، اصلاً بزرگاني که نظرشان اين است که شرب ابل جايز است للتداوي، مي گويند لمفهوم موثقه عمار، در حالي که اين روايت اشکال سندي دارد .

دليل دومي که براي تقييد است اين روايت است: «محمد بن يعقوب عن محمد بن يحيي عن احمد بن محمد بن عيسي عن بکر بن صالح عن الجعفري - کلمه جعفري را وقتي در روايات نقل مي کنند مقصود از جعفري، سليمان بن جعفر است که ثقه است، در سند اين روايت فقط نسبت به بکر بن صالح مقداري محل بحث است - قال سمعت ابي الحسن علي بن موسي بن الجعفر، امام رضا(ع) که فرزند امام موسي بن جعفر(ع) است - ما سه ابي الحسن در روايات داريم يکي امام علي(ع) است يکي امام هشتم(ع) و يکي امام هادي(ع) است - يقول ابوال الابل خير من البانها» بول ابل از لبن ابل بهتر است . خير يعني آثارش و خصوصياتش بهتر از شير ابل است، راجع به شير ابل اوصاف زيادي در روايات داريم. در باب اطعمه و اشربه بسياري از خوراکيها و نوشيدنيها همه خصوصياتش در روايات ذکر شده است. «ابوال الابل خير من البانها و يجعل الله الشفافي البانها». خداوند در البان شفا قرار داده و ابوال خير من الالبان، پس نتيجه مي شود که در ابوال هم شفا وجود دارد. اين ذيل روايت که مي گويد «يجعل الله الشفا في البانها» قرينه مي شود بر اينکه اگر کسي بول ابل را براي معالجه بخورد مانعي ندارد.

ما حالا يک دسته روايات مطلق داريم چند روايت مقيد هم داريم . فرض هم اين است که به روايات مطلقه مشهور عمل کرده اند، روايات مطلقه در اينجا ضعيف السند است. اينجا فقيه چه بايد کند؟ فقيه نمي تواند بگويد پس ما به روايت مطلقه عمل مي کنيم و فتوا مي دهيم که شرب بول حيوان مأکول اللحم مطلقا جايز است مثل سيد مرتضي للتداوي يا غير تداوي.

وجود اين روايات ضعيف السند سبب احتياط مي شود - نکته اجتهادي را خوب دقت کنيد. ولو اين روايات مقيده، ضعيف السند است اما بايد احتياط کرد. مي گوييم شرب ابوال ماکول اللحم احتياط اين است که براي تداوي جايز است. باز با اضطرار خلط نکنيد. اضطرار که آمد هيچ شيي نيست الاّ اينکه براي انسان حلال مي شود، اما براي تداوي به عنوان احتياط براي انسان جايز است، اما اگر براي تداوي نبود اينجا ديگر جوازش بر خلاف احتياط است . پس اين نتيجه اي بود که ما در بحث «شرب بول حيوان ماکول اللحم» گرفتيم. اين دليل اين طرف. اگر آمديم گفتيم «يُحَرِّمُ عَلَيْهِمُ الْخَبائِثَ» شامل بول حيوان مأکول اللحم مي شود، باز بايد ببينيم از نظر استدلالي و استنباطي چه بايد بگوييم.

و صل الله علی سیدنا محمد و آله اجمعین.